سایدا شیرزاد

سنە - سابقه‌ی سکونت در شهر سنه به گذشته‌های بسیار دور بازمی‌گردد. در دوران پس از اسلام زلزله‌ای مخرب در سده‌ی ۶ هجری قمری سبب تخریب این شهر می‌شود که برای مدتی طولانی سنه را به یک مخروبه‌ی خالی از سکونت تبدیل می‌کند. خاندان اردلان به فرمان شاه صفی در چهار نقطه‌ی سلیمانی، سنه، مریوان و پالنگان چهار قلعه می‌سازند که از طریق یک راه ارتباطی به یکدیگر متصل می‌شده‌اند. از همان زمان، سلیمان خان اردلان مرکز حکومت اردلان را از قلعه‌های حسن‌آباد و پالنگان در جنوب سنه به شهر کنونی سنه منتقل کرد. روز ۶ اردیبهشت، سالروز صدور این فرمان در سال ۱۰۴۶ هجری قمری (۱۶۳۶ میلادی) توسط شاه صفی بوده است.

شورای فرهنگ عمومی استان سنه، در سال ۱۳۹۷ نام‌گذاری این روز را به نام «روز سنه» (روز سنندج) تصویب کرد و نخستین مراسم در بزرگداشت آن در ۶ اریبهشت ۱۳۹۷ برگزار شد.

همچنین در سال ۹۸ با اعلام یونسکو شهر سنه به عنوان شهر خلاق موسیقی در فهرست یونسکو ثبت جهانی شد و به موسیقی این شهر رسمیت بخشید.

سنه به عنوان مرکز استان، همواره خاستگاه هنرمندان، مفاخر و مشاهیر برجسته‌ای بوده و از لحاظ موقعیت جغرافیایی و وجود آثار تاریخی و باستانی، به یکی از شهرهای مهم در روژهلات کوردستان و ایران تبدیل شده است.

این شهر، دارای پیشینه تاریخی بوده و غنای فرهنگی، هنری و آداب و رسوم بسیار زیبای این شهر همواره مورد توجه همگان و به ویژه گردشگران در داخل و خارج ایران بوده است.

 

حرفه و کار در سنه‌ی قدیم

با نگاهی به مستندات موجود در رابطه با پیشینه‌ی سنه، می‌توان به فرهنگ غنی مردم پی برد. شش اردیبهشت به عنوان تاریخی برای گرامی داشت سنه، سبب شد تا با میان‌سالان و کهن‌سالان سنه در خصوص آنچه در گذشته میان مردم این شهر اتفاق افتاده به گفت‌وگو بپردازم.

آنچه در بین سخنان مصاحبه‌شوندگان مشترک بود، فرهنگ بالای مردم به ویژه در زمینه‌ی حرفه و کار بود. مردم این شهر از گذشته‌های دور همواره در تلاش بوده‌اند تا بتوانند در ارتباط با طبیعت و الهام از آن، مشاغل خاصی ایجاد کنند و خود را تا حد زیادی خودکفا سازند.

ع.ر، از کهن سالان سنه می‌گوید: تا جایی که به یاد دارم و از بزرگترها هم شنیده بودم، مردم سنه همیشه سرگرم کار بودند و این باعث ایجاد فرهنگ خاصی شده بود. آن زمان شاید پیشرفت علمی زیادی نبود اما مردم با تمام داشته‌هایشان سرشار بودند از زندگی. آنقدر سرگرم کار بودند که فرصت برای مسائل حاشیه وجود نداشت مگر شب‌ها که خانواده‌ها در خانه جمع می‌شدند و چند ساعتی را به روزمرگی می‌پرداختند.

ح.ا، یکی دیگر از قدیمی‌های سنه به نقل از یکی از استادکاران قدیمی می‌گوید: مسگر باشی برای اینکه برادرم را راضی کند تا با علاقه کار کند به او گفت «کار به انسان شخصیت می‌دهد. آدمی که کار داشته باشد جایگاه و مقام ویژه‌ای دارد، هدفش در زندگی مشخص است و همیشه در حال پیشرفت است». همه‌ی مردم در آن دوران سرگرم کار بودند. حتی بچه‌های کم سن و سال هم از همان کودکی و در تابستان‌ها که مدارس تعطیل بود با شاگردی و پادویی در مغازه‌ها کار کردن را شروع می‌کردند.

وی همچنین افزود: چون آن زمان شغل‌های زیادی وجود داشت، هیچ کس بیکار نبود و همه‌ی مردم برای هم احترام خاصی قائل بودند؛ اما الان همه‌ی جوان‌‌ها بیکارند و بیشترشان معتاد شده‌اند. دولت هم بجای ایجاد اشتغال روز به روز شرایط را برای جوانان ما بدتر می‌کند و مطمئنا یک سیاست و برنامه‌ریزی خاصی پشت این کار پنهان شده و دولت عمدا دستیابی به مواد را برای جوانان آزاد گذاشته است.

مطالعه‌ی زنجیره کتاب‌های «پیشه کونه‌کانی شاری سنه» (مشاغل کهن شهر سنه)، اثبات کننده‌ی این امر است که از گذشته‌های دور تا گذشته‌هایی نه چندان دور، مردم در سنه به حرفه و شغل‌های خاصی اشتغال داشته‌اند. شغل‌هایی که با گذشت زمان منسوخ شده‌اند و رفته رفته سبب افزایش بیکاری و نیز زمینه‌ساز کوچ اجباری برای جوانان این شهر شده است.

از آنجا که بازار سنه بیشتر محل کار مردان بوده و زن‌ها فقط برای خرید به بازار می‌رفتند، اما در یکی از این زنجیره کتاب‌ها آمده است که یکی از زنان در آن زمان (حدود هشتاد سال قبل)، برای مدتی به عنوان شاگرد در کنار پدرش کار کرده و حرفه‌ی چیلانگری را یادگرفته است. یکی از نوه‌های آن زن با هویت «م. حجازی مقدم» می‌گوید: مادربزرگم می‌گفت آن زمان زن‌ها در بازار کار نمی‌کردند و هر کمکی لازم بود در خانه انجام می‌دادند اما اینکه پدرش راضی شده است تا او را به بازار ببرد به این دلیل بوده که زن‌ها محدودیت نداشتند و تنها یک چیزی شبیه عادت شده بود که زن‌ها را برای کار در بازار مناسب نمی‌دیدند اما بسیاری از مردها هم مشکلی با آن ماجرا نداشته بودند.

 

جغرافیای سنه و وجود منابع عظیم آبی در سنه

طبق خاطرات یکی از کهن‌سالان سنه، کوه آبیدر در سنه سرشار از چشمه‌های فراوان بوده است. ح.ر، از خاطرات دوران کودکی خود می‌گوید: قبل از آمدن برق به سنه ما در دره‌ی آبیدر که الان مردم به اشتباه به آن هفت آسیاب می‌گویند، آسیاب داشتیم. آنجا در واقع با نام «چه‌م ئاسیاوه‌کان» (دره‌ی آسیاب‌ها) معروف بود و هفت آسیاب به آسیاب‌های مسناو (نام یکی از مناطق قدیم سنه که اکنون مسکونی است) گفته می‌شد.

وی افزود: یکبار که فامیل‌هایمان از داخل شهر به دیدن ما آمده بودند، برای بازی در کوه پراکنده شدیم که یک جایی شبیه غار پیدا کردیم. وقتی داخل آن را نگاه کردیم دریایی از آب را دیدیم که مطمئنم می‌توانست آب الان سنه را کاملا تامین کند. این را به بزرگترها گفتیم و این حرف دهن به دهن چرخید. به یاد دارم چند سال بعد از آن جریان می‌خواستند در آنجا سدسازی کنند و مسئولان بسیار خوشحال بودند که چنین منبعی پیدا کرده‌اند؛ اما نمی‌دانم چه شد که کم کم کاری کردند تا مردم از آن منبع حرفی نزنند.

ح.ر، همچنین گفت: حدس می‌زنم کوه آبیدر سنه به تنهایی می‌تواند آب مردم را تامین کند. مطمئن هستم که سنه منابع آبی زیادی دارد اما با سیاست‌های غلط دولت مردم این شهر همیشه با مشکل روبه‌رو شده‌اند و این مشکلات در تمام زمینه‌ها بیشتر و بیشتر می‌شود حتی بعضا مردم با بحران کم آبی و بی آبی روبه‌رو می‌شوند.

 

از بین رفتن یا از بین بردن بافت تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی سنه

بی‌گمان سنه مامن و خاستگاه مردان و زنانی بوده و هست که با شجاعت، جسارت و عشق توانسته‌اند میراثی اینچین گرانبها و گنجینه‌ای پر از هنر و دانایی و خرد از خویش به یادگاربگذارند. این شهر هم از بعد تاریخی و هم فرهنگی جایگاهی خاص و ویژه دارد.

با این حال، بافت تاریخی، فرهنگی و حتی جغرافیایی سنه در طول زمان دستخوش تحولات عظیمی بوده است که با کمی تامل می‌توان گفت کاسه‌ها پشت نیم‌کاسه‌هاست. از طرفی منسوخ کردن شغل‌های پیشینیان، عدم ایجاد شغل‌های دیگر و عدم استفاده از نیروی کار بومی در ادارات با هدف وادار کردن جوانان سنه به کوچ اجباری و از طرفی، عدم اجازه برای آموزش و تدریس زبان کوردی، عدم اجازه برای استفاده از لباس کوردی در ادارات به ویژه برای زن‌ها و موارد بسیاری از این قبیل مسائل کوچکی برای شکاف بافت فرهنگی مردم سنه به شمار می‌آید.

همچنین، از بین بردن مکان‌های تاریخی، خانه‌های قدیمی و آثار باستانی که نشان از تمدن خلق کورد باشد کاملا برنامه‌ریزی شده و محسوس اتفاق می‌افتد.

جمهوری اسلامی در طول بیش از چهار دهه حاکمیت، درصدد نابودی فرهنگ و تمدن خلق کورد برآمده اما همواره با شکست مواجه شده است.

گرامیداشت روز سنه به هر لحاظ حائز اهمیت است؛ چراکه علی‌رغم تغییرات صورت گرفته مردم را بیش از پیش متحد کرده و تمدن هزاران ساله‌ی خلق کورد را یادآور می‌شود.