Haber Merkezi - Dünyanın en eski mesleklerinden biri ebelik. 21-28 Nisan arası da Ebelik Haftası olarak kutlanıyor. Batı dilinde ebenin karşılığı ‘Midwife.’ Doğuran bir kadınla birlikte olan kadın anlamına gelen sözcük aynı zamanda ‘ebe’ anlamına da geliyor. Covit-19 döneminde ebeler daha fazla enerji ve motivasyonla çalıştı. Ebelik mesleği iktidarın dönüşüm projelerinden de nasibini aldı. Sağlıkta dönüşüm programı kapsamında uygulanan aile hekimliği modelinde ebeler ‘aile sağlığı elemanı’ olarak çalıştırılıyor ve kimlikleri yok sayılıyor.

Peki ebelik mesleği nasıl doğdu? Tarih boyunca rolleri nasıl değişti? Ebelik nasıl görünmez hale getirildi? Ebelik mesleği ne aşamalardan geçti?

Ebelik insanlığın var oluşundan bu yana saygı değer bir meslek olarak yer edindi.  Ebeler, insanın dünyaya gelme sürecinde en büyük yardımcı olduğu için tanrıça gibi görüldüler. Ebelik ile ilgili bilinen ilk kaynaklar M.Ö. 5000’li yıllara işaret ediyor. İncil’de ebelikten bahsedilir. Yine Musa Peygamber de ebelerin kutsal olduğunu anlatır. Eski Yunan’da ise hipokratın bazı doğumlara yardım ettiği bu nedenle de ona “erkek babaanne” denildiği bilinirdi. Bunun dışında Kaho’nun da M.Ö. 2000’li yıllarda ebelerden bahsettiği söylenir. Ayrıca Eski Mısır’da Kral Pharaol’un da ebeler Pua ve Shifra’ya emirler verdiği gözlenir. Yine Sümerler’de Kraliçe İnanna (İ.Ö. 2300) şifa-sevgi ve doğum tanrısı olarak bilinir. Ebelik mesleği tarih boyunca anneden kıza geçen bir mesleğe dönüşmüş. Kadınlar birbirlerini usta çırak ilişkisi ile eğitmiş. Günümüze kadar uzanan bu meslekte ebelerin ‘cadı’ olarak yaftalanması ve yakıldıkları da bazı kaynaklarda tasvir ediliyor.

Türkiye’nin ebelik tarihi

Osmanlı topraklarında anne olmanın kutsallığına bağlı olarak, ebelere bakış açısı “kutsandıkları” yönünde ilerlemiş. Osmanlı’da kadınların sağlık alanındaki ilk mesleği de ebelik. Bu dönemde doğuma kadınlardan başka kimsenin dâhil edilmediği, kadının erkeklerden kaçması ve örtünmesi gerektiği düşünüldüğü için ebelik, anadan kıza ya da yetenekli ve güvendiği başka bir kadına usta-çırak şeklinde geçen görgü ve deneyime dayanan geleneksel ve kadınlara has bir meslek olarak görülmüş. Kadınların eğitim alması da ebelik mesleği sayesinde gerçekleşiyor. Türkiye’de ebelik eğitiminin tarihi 1842 yılında ilk defa “Ebelik Eğitimi Programı” kursları ile başladı. Cumhuriyet’in ilanından itibaren ise sağlık hizmetleri yasası ile devletin görevleri arasında kabul edildi. Yine yasa ile sağlık hizmetleri yürütme görevi Sağlık Sosyal Yardım Bakanlığı’na verildi. Ebelere olan ihtiyaç köylerde daha fazla olduğu gerekçesiyle Milli Eğitim Bakanlığı, Köy Enstitüleri’nde bir de ebelik dalı oluşturdu, fakat enstitülerin daha sonra kapatılmasıyla bu eğitim de son buldu.  

Ebelerin sağlık alanına itilmesi

Cumhuriyet’in ilk on beş yılı geride bırakıldığında ebelik mesleği profesyonel bir kimlik kazanmıştı ancak bu konuda bir mesafede kaydedilmedi. Varılan noktada diplomalı ebeler, hekimlerin kontrolü altında mesleki bağımsızlıklarını yitirdi. Diplomasız olan ebeler de zaten mesleğin icrası için gerekli hukuki koşulları sağlayamadıklarından sağlık sistemi dışına itildi. Sağlık alanının bir parçası olan ebeler için bütçeden gerekli kaynaklar aktarılmadı.  Kadın ve toplum sağlığı için önemli bir adım olan ebelik mesleği sağlık alanından neredeyse itildi. Ebeler birer sağlık memuru olarak çalıştırılmaya başlandılar. Yeni doğanları kaydetmek, halkın genel sağlık sorunlarıyla ilgilenmek, çocuklara aşı yapmak gibi görevleri yerine getirdiler. Ebelik, gelişmek için erkek hekimlere muhtaç olan bir mesleğe dönüştürüldü.

Türkiye’de sağlık hizmetlerinin örgütlenmesinde yaşanan gelişmeler ve toplumun sağlık sorunlarının çözümü için planlanan politikalar, ebelik eğitiminin kalitesini değişime uğrattı. Bu süreçte yaşanan dönüşüm ve değişimler, ebelerin rol ve sorumluluklarının yeniden tanımlanması gerekliliğini gündeme getirdi. 

Ebelerin talepleri neler?

Türkiye’de doğum hızı, genel doğurganlık hızı, bebek ölüm hızı ve anne ölüm hızı oranları halen yüksek. Özellikle pandemi döneminde Türkiye dahil tüm dünyada ebelik yeniden tartışılan meslekler arasında yerini aldı. Ebeler, öncelikle ebelik faaliyetlerinin etkin olduğu kendi alanlarında çalıştırılmalarını talep ediyorlar. Farklı isimlerle çalıştırılmak istenmesi, özerklik verilmemesi, çalışma saatlerinin uzunluğu, performans sistemine bağlı olarak doğumda yardımcı personel statüsünde çalıştırılmaları, hekimlerle aralarında farklılıkların olması, idari birimlerin hiçbir alanında görev alamamaları gibi pek çok etkenden ötürü meslekten ayrılmalar çok fazla. Ebeler yardımcı personel olarak atanıyorlar. Pandemiden kaynaklı risk altında bulunan ebeler, güvenli bir şekilde çalışmak ve haklarını istiyorlar.