İstanbul Sözleşmesi’nin feshinin ardından AKP’nin masada beklettiği düzenlemeler de bir bir akıllara geliyor. Yıllardır kadınların gündemine sokulan “arabuluculuk sistemi”, “hazırlanıyor” denilen Ankara Sözleşmesi’nin bir parçası mı?

SARYA DENİZ

İstanbul- İstanbul Sözleşmesi’nin kaldırılmasının ardından Türkiye’de kadınlar aleyhine yapılması planlanan birçok düzenlemenin de önü açılmış oldu. Şimdi akıllarda şu soru var: AKP iktidarı kadınlarla ilgili tartışmalı maddeleri AKP Genel Başkan Yardımcısı Fatma Betül Sayan Kaya’nın açıkladığı gibi yeniden yazacak ve “Ankara Sözleşmesi’nde” mi toplayacak?

AKP yıllardır “arabuluculuk sistemini” bir masaya koyuyor bir kaldırıyor. Önceden bu düzenleme için adım atılamamıştı. İstanbul Sözleşmesi taraf ülkelere boşanmalarda arabuluculuk sistemini aykırı buluyordu ve yasaklıyordu. Türkiye’de her yıl yüzlerce kadın erkekler tarafından öldürülüyor. Verilere göre bu kadınların çoğu boşanmak ve kendilerine  yeni bir yaşam kurmak için katlediliyor. Kadın cinayetleri, taciz, tecavüz ve boşanma davalarında erkekleri kollayan kararlar verilirken AKP hükümeti “aileyi” koruma adına kadınları şiddet sarmalına sürükleyen hamlelerinde vazgeçmiyor. İşte tam da bu yüzden İstanbul Sözleşmesi’nin kaldırıldığı şu günlerde kadınları şiddete mahkum edecek kimi düzenlemeler masalarda bekletiliyor.

Boşanmalar engellenecek

Peki nedir bu arabuluculuk? AKP’nin ısrarı neden? Arabuluculuk sistemi 14 Mayıs 2016 tarihli TBMM Boşanma Komisyonu raporunda “aile hukukuna ilişkin bir alternatif uyuşmazlık çözüm yolu” olarak gündeme getirildi. Komisyon boşanmayı, önlenmesi gereken toplumsal bir “sorun” olarak ele alırken aile hukukunda da zorunlu arabuluculuğun uygulanmasını önermişti. En son İstanbul Sözleşmesi’ne aykırı olan arabuluculuk sistemi ile ilgili Adalet Bakanlığı da sona gelindiğini duyurdu. Ancak somut bir adım atılamadı.

Basına yansıyan haberlere göre bu merkezlere aile hakimleri, boşanma aşamasındaki tarafları yönlendirecek. Merkezler mahkeme temelli ve hakim kontrolünde çalışacak. Merkezlerde güvenlik görevlileri yer alacak ve kameralarla izleme yapılacak. Kadının bu süreçte koruması için hâkim gerekli tedbirleri alacak. Bu merkezlerde psikolog ve sosyal çalışmacılar da yer alacak. Psikolog ve sosyolog eşliğinde çocuklar da dinlenecek. Arabulucu raporunu mahkemeye sunacak. Raporu inceleyecek hâkim taraflara son olarak “boşanmak isteyip istemediklerini” soracak. Arabulucuda anlaşamamışlarsa, dava devam edecek. Kararı hâkim verecek. 

Sistem zorunlu tutulacak

Türkiye’de arabuluculuk sistemi var. Zaten aile içi şiddet iddiası haricindeki tüm uyuşmazlıklarda taraflar davayı arabulucuya götürebiliyor. Mesele bunun tüm boşanma davalarında zorunlu hale getirilmesi. Peki bu neden kadınları kaygılandırıyor. Ya da bu sistemin zorunlu olmasının sonuçları neler olur? Aile hukuku davalarında kadın ve erkeğin eşit olarak ele alınarak sürecin yürütülmeye çalışılması başlıca sorunlardan biri. Öte yandan “gizlilik esası” kadınların yaşayacağı baskıların da gizli tutulması anlamına geliyor. Kadınların hangi şartlar altında boşanmaya ya da boşanmamaya zorlanacağı “erkek adalet” eleştirilerinin olduğu şu günlerde düşündürücü. Kadınların boşanma kararı almalarının bile ayrı bir mücadele alanı olduğu Türkiye’de arabuluculuk sistemi ile akrabalarla başlayan baskı, devlet eliyle “ailenin korunması” adı altında daha da artacak. Ayrıca kadınları şiddet gördüğü erkekler bir araya getirmek cinayetlere davetiye çıkarmak değil de ne? Boşanma sürelerinin bu sistemle uzaması aynı zamanda şiddetinde özel alan kabul edilerek devam etmesine de neden olacak.

İstanbul Sözleşmesi’ ne göre ailenin korunması adına erkekler lehine işletilecek bir süreç olamaz. Sözleşmenin 48. Maddesi bunu düzenliyor. Şiddet söz konusu olduğunda arabuluculuğun zorunlu olması yasak. Kadınlar iktidarın Ankara Sözleşmesi hazırlığının içinde neler olacağını hangi düzenlemelerin yapılacağını çok iyi biliyor. İktidarın yıllardır hazırlıklarını yaptığı düzenlemeler kimse için sürpriz değil.

Evlilikler azalıyor boşanmalar artıyor

AKP evliliklerin artması için teşvikler, yardım paketleri açıklasa da bu konuda yayınlanan istatistikler tam tersinin yaşandığını gösteriyor. Türkiye’de evlilikler azaldı; boşanmalar arttı. Türkiye İstatistik Kurumu, evlenme ve boşanma istatistiklerine göre Türkiye'de 2019 da evlenen çift sayısı 541 bin 424, boşanan çift sayısı ise 155 bin 47 oldu. Evlenen çiftlerin sayısı 2019 yılında bir önceki yıla göre yüzde 2,3 azalırken, boşanan çiftlerin sayısı yüzde 8 artış gösterdi. 2020 yılında da sayılar farklı değil. Ancak pandeminin etkisiyle rakamların oynadığı yönünde yorumlar var.

İstanbul Sözleşmesi 48/1 maddesi

İstanbul Sözleşmesi, “Taraf devletler, Sözleşme kapsamındaki şiddet eylemlerinde arabuluculuk ve uzlaştırma da dahil, zorunlu alternatif uyuşmazlık çözüm süreçlerini yasaklamak üzere, gerekli hukuki veya diğer önlemleri alacaklardır” diyerek, şiddet içeren uyuşmazlıklarda zorunlu alternatif uyuşmazlık çözüm yolları yasağını getirmiştir.