Haber Merkezi - Dil Hakları İzleme Belgeleme ve Raporlama Ağı (DHİBRA), 21 Şubat Dünya Anadili Günü'nde 27 dilde açıklama yayınladı. “Anadilimiz bizimle yaşıyor” başlık açıklama, Abazaca (Apsuwa diyalekti), Abazaca (Aşuwa diyalekti), Adıgece (batı), Adıgece (doğu), Arapça, Arnavutça, Boşnakça, Bulgarca, Çeçence, Batı Ermenicesi, Farsça, Gürcüce, Hemşince, Kurmanci, Ladino, Lazca, Makedonca, Osetçe, Pomakça, Romanes, Romeika, Rumca/Yunanca, Rusça, Süryanice, Zazaca, İngilizce ve Türkçe dillerinde yapıldı.

“Çocuklarımızın anadillerinde yaşamalarını istiyoruz”

120 kurumun imzaladığı, 27 dile çevrilen Anadili Günü açıklamasında, “Sokakta, evde, işyerinde, şarkılarımızda, sevincimizde, üzüntümüzde anadillerimiz bizimle yaşıyor. Dillerimiz tıpkı doğamız gibi yeni dünyanın karmaşasında, politik ve ekonomik nedenlerle göz ardı ediliyor. Bizler; çocuklarımızın da anadillerinde yaşamalarını istiyoruz. Bu konuda, devletin ve kişilerin üzerine düşen görevleri yerine getirmesini bekliyoruz. Anadillerimizin önündeki engellerin kaldırılmasını ve dillerimizin teşvik edilmesini talep ediyoruz. Farklı dillerin bir arada yaşayıp gelişmesinin, barışın ve toplumların kardeşliğinin garantisi olduğuna inanıyoruz. Unutmayalım; dil hakkı, insan hakkıdır. Doğamızı, sokaklarımızı, müziğimizi, anadilimizi bırakmıyoruz! Anadilimiz bizimle yaşıyor, biz de anadilimizle yaşıyoruz! 21 Şubat Dünya Anadili Günü Kutlu Olsun!” sözleri ifade edildi.

İmzacılar ise şöyle:

864 Hafıza Merkezi, Abhaz Dernekleri Federasyonu, Adana Çerkes Kültür Derneği, Agos Gazetesi, Agos Ermenice Ek, Ankara Çerkes Derneği, Alan Kültür ve Yardım Vakfı, Alef FM, Almastı Çerkes Kadın Hareketi, Anadili Kadınları, Antalya Çerkes Derneği, Apoyevmatini, Aramyan Okulundan Yetişenler Derneği, Arap Alevi Gençlik Meclisleri, Aras Yayıncılık, Arıkbaşı Köyü Kafkas Derneği, Ari Dil ve Kültür Araştırmaları Derneği (Arî-Der), Avesta Yayınevi, Avlaremoz Platformu, Bahçelievler Kafkas Çerkes Derneği, Balıkesir Adığe-Çerkes Derneği, Bandırma Kuzey Kafkasya Kültür Derneği, bianet (IPS İletişim Vakfı), Biga Kafkas Kültür Derneği, Bodrum Çerkes Kültür Derneği, Boşnak Medya, Bozüyük Kuzey Kafkasya Derneği, Bursa Çerkes Kültür Derneği, Can TV, Ceyhan Kuzey Kafkas Kültür Eğitim Derneği, Çerkes Kültür Evi Derneği, Çorum Kafkas Kültür Derneği, Dersim Dernekleri Federasyonu, Diyarbakır Siyasal ve Sosyal Araştırmalar Enstitüsü (DİSA), Dostluk ve Kültür Derneği (DKDER), Düzce Adıge Kültür Derneği, Ehliddar Kültür Merkezi, El Amaneser, Engelsiz Bileşenler Federasyonu, Eskişehir Kuzey Kafkas Kültür ve Dayanışma Derneği, Gazete Sabro, Gola Kültür Sanat ve Ekoloji Derneği, Gor Hemşin Kültür Dil Tarih Dergisi, Göç ve İnsani Yardım Vakfı, Göksun Çerkes Derneği, Gönen Çerkes Kültür Derneği, Gürcü Dil Merkezi, Gürcü Haber Portalı, Gürcü Kültür Merkezi, Hak İnisiyatifi Diyarbakır Temsilciliği, Hangardz Bağımsız Tiyatro Topluluğu, Hemşin Kültürünü Araştırma ve Yaşatma Derneği, Heyamola Yayınevi, İnegöl Çerkes Adığe Kültür Derneği, İskenderun Çerkes Derneği Adığe Khase, İsmail Beşikci Vakfı, İstanbul Arap Alevi Meclisi, İstanbul Kafkas Kültür Derneği, İstanbul Pomak Kültür Derneği, İstos Yayınevi, İzmir Çerkes Kültür Derneği, Jineps Gazetesi, Kadın Zamanı Derneği, Kafkas Dernekleri Federasyonu, Kahramanmaraş Kafkas Kültür Derneği, Kayseri Kafkas Derneği, Komeleya Wêjekarên Kurd (Kürt Edebiyatçılar Derneği), KoyuSiyah Yayıncılık, Köstebek Kolektif, Kürt Araştırmaları Derneği, Kürt Dili ve Kültürü Ağı, Kültürel İncelemeler ve Toplumsal Araştırmalar Derneği (KİTA), Laz Kültür Derneği, Manisa Çerkes Kültür Derneği, Marje Podcast, Mersin Kafkas Kültür ve Yardımlaşma Derneği, Mezopotamya Dil ve Kültür Araştırmaları Derneği, Mezopotamya Eğitim Bilim Sanat Sağlık ve Kültür Vakfı, Mezopotamya Kültür Merkezi, Mızağe Dergi, Minority Rights Group, Mustafa Kemal Paşa Çerkes Kültür Derneği, Nazilli Kafkas Kültür ve Dayanışma Derneği, Nor Zartonk (Ermeni Kültürü ve Dayanışma Derneği), Ogni Dergisi, Önce Çocuklar Derneği, Papirüs Yayınları, Perperik Müzik Topluluğu, Pomak Enstitüsü, Rengarenk Umutlar Derneği, Reyhanlı Çerkes Derneği, Roman Hakları Derneği, Romani Godi, Rosa Kadın Derneği, Ruhi Su Dostlar Korosu, Ruhi Su Kültür ve Sanat Derneği, Sakarya Kafkas Kültür Derneği, Samsun Çerkes Derneği, Sardamond Kültürel Araştırma Grubu, Sefarad Kültürü Araştırma Merkezi, Shema Media Group, Silivri Kuzey Kafkas Kültür Derneği, Sinop Kafkas Kültür Derneği, Sivas Kuzey Kafkas Kültür Derneği, Sivil ve Ekolojik Haklar Derneği (SEHAK), Sungurlu Kafkas Derneği, Susurluk Kafkas Derneği, Süryani Dernekleri Federasyonu, Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı, Tokat Çerkes Derneği, Türkiye Kültürleri Araştırma Grubu, Uncire Dergisi, Uzunyayla Kültür ve Yardımlaşma Derneği-Kayseri, Uzunyayla Kafkas Kültür ve Yardımlaşma Derneği- İstanbul, Vejiyaişê Tiji (Tij Yayıncılık), VOMANK, Weşanên J&J (J&J Yayınları), Weşanxaneyê Vateyî (Vate Yayınevi), Yaşam Bellek Özgürlük Derneği, Zan Sosyal Siyasal İktisadi Araştırmalar Vakfı

İHD: Dillerin yüzde 40’ı yok olma tehlikesi altında

İnsan Hakları Derneği (İHD) de 21 Şubat Dünya Anadil Günü nedeniyle yazılı açıklamada bulundu. BM verilerine göre dünyada yaklaşık 5 bini yerli dil olmak üzere 7 binden fazla dilin konuşulduğu dile getirilen açıklamada, bu dillerin yüzde 40'ının yok olma tehlikesi altında olduğu belirtildi. Her iki haftada, bir dilin içinde geliştiği entelektüel ve kültürel ortamla birlikte yok olduğuna dikkat çekilen açıklamada, “UNESCO Dünya Tehlike Altındaki Diller Atlası'na göre Türkiye'de üç dil tamamen yok olmuş durumda: Ubik, Mlahso ve Kapadokya Yunancası. Hertevin ise yok olmak üzere. Turoyo, Ladino, Gagavuzca, Romanca, Batı Ermenicesi, Hemşince, Lazca, Pontus Yunancası, Abazaca, Suret dilleri ciddi olarak tehlikede olarak görülüyor. Adigece, Abhazca, Kabar-Çerkes dilleri ve Zazaca ise "kırılgan" diller kategorisinde görülüyor” denildi.

Açıklamanın devamında şunlar belirtildi:

“Birleşmiş Milletler (BM), AGİT ve Avrupa Konseyinde yürütülen çalışmalarda da anadil, bireysel ve kolektif haklar bağlamında özellikle kültürel haklar kapsamında değerlendiriliyor ve uluslararası sözleşmelerde bu yönlü koruma görüyor. Bir anadilin varlığını kabul etmenin ötesinde, devletlerin bu diller, bu dillere bağlı kültür, gelenek, örf adet ve toplumsal değerlerin gelişmesine imkân yaratma sorumluluğunun altı ısrarla çiziliyor.

“Azınlık dilleri devlet tarafından destek görmedi”

BM Genel Kurulunun 18 Aralık 1992 tarihli ve 47/135 Sayılı Kararı ile yayınlanan, Türkiye'nin de onayladığı BM Ulusal veya Etnik, Dinsel ve Dilsel Azınlıklara Mensup Kişilerin Haklarına Dair Bildiri; bu konuda taraf devletlere sorumluluk yüklerken, anadilde eğitimin bir hak olarak altını çiziyor ve devletlere, eğitimde fırsat eşitliği ve toplumsal eşitlik bakımından anadilde eğitimin

sağlanması sorumluluğu yüklüyor. Ancak pek çok devlet gibi Türkiye de bu sorumlulukla hareket etmiyor. Türkiye Anadil Haklarına dair BM bildirisini kabul etmiş olmasına rağmen, halen BM Çocuk Hakları Sözleşmesinde anadil ile ilgili çekinceleri kaldırmadığı gibi, TC Anayasası 42.maddesi

son fıkrasında yer alan ; ‘Türkçeden başka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaşlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez’ düzenlemesinde bir değişiklik yapmamıştır. Azınlık dillerinin öğretilmesi için kurslar ve seçmeli dersler konusunda yapılan düzenleme ise uygulamada maalesef devlet tarafından destek görmemiş ve istenilen etkiye ulaşamamıştır.

“Dünyada diller yok olmaya devam ediyor”

Bu sorunların yanı sıra, özellikle ve başta Kürtçe ve artan Suriyeli mültecilerle birlikte Arapça olmak üzere, Türkçe'den başka bir dil kullananlar, çeşitli baskılara, cezalara, linç saldırılarına, nefret suçlarına maruz kalmakta, ancak bu baskı ve nefret saldırılarının önlenmesi için kamu otoriteleri üzerlerine düşeni yapmamakta ısrar etmektedirler. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Genel Kurulu'nun 1999 yılında aldığı bir kararla 21 Şubat'ı 'Uluslararası Anadili Günü' olarak kabul etmesinin üzerinden geçen 23 yıla rağmen, dünyada diller yok olmaya devam ediyor. Yerli dillere dikkat çekmek ve koruma altına alınmalarını sağlamak için, BM'in 2019'u Dünya Yerli Dilleri Yılı ilan etmesine rağmen tabloda dikkate değer bir olumlu gelişmeden söz edilemiyor henüz.

Gerekli tedbirlerin alınması çağrısı

Dünya Anadil Günü vesilesiyle bir kez daha dünya üzerindeki kültürel çeşitliliğin ve barışın sağlanabilmesi için korunması ve geliştirilmesi gerektiği belirtilen anadile Türkiye'deki olumsuz yaklaşımın önlenmesini sağlamakla sorumlu devlet ve hükümet yetkililerine, devlet olarak imzalanan BM Dil Hakları Bildirisine uygun davranılması, anadilde eğitim de dâhil anadilin korunması ve

geliştirilmesi noktasında tüm dillere eşit politikaların yaşama geçirilmesi, BM Çocuk Hakları Sözleşmesine konulan anadil hakkına aykırı çekincelerin ve Anayasa ve kanunlarda anadil hakkını kısıtlayan düzenlemelerin kaldırılması ile anadilin korunması ve geliştirilmesi için gerekli tedbirlerin acilen alınması ve anadile yönelik nefret saldırılarının durdurulması konularında sorumluluklarını hatırlatıyor,  göreve davet ediyoruz.”