Direniş tarihi çok eskilere dayansa da kadınların birçok ihlale maruz kaldığı yerlerden biri de Irak ve Federe Kürdistan Bölgesi. Erkek-devlet şiddetine karşı yıl boyunca alanlara çıkan kadınlar, işgale karşı da seslerini yükseltti.

JIYAN ELÎ

Süleymaniye – Federe Kürdistanlı kadınlar, evde, işte, sokakta, sanatta, okulda, mecliste kısacası yaşamın birçok alanında baskı altında bir yaşam sürerken, kadın örgütlerinin parçalı duruşu kadınların yaşanan sorunlara karşı seslerini daha güçlü çıkarmayışına neden oluyor. Güvenlik, siyasi ve ekonomik krizlerden en çok etkilenen kadınlar, bir yıl boyunca erkek-devlet zihniyetine karşı itirazlarını yükseltirken, erkek yasalarına karşı mücadele etmeye de devam ediyor. Demokratik ve özgür bir yaşam talep eden Federe Kürdistanlı kadınlar, siyasette eşit temsiliyet istiyor. Kadınlar, siyasi partileri kadınların önünü açmamakla eleştirirken, kadın özgürlüğünü kısıtlayan yasalarında değiştirilmesini istiyor. Federe Kürdistan’da kadınların yaşamını etkileyen en önemli sorunlardan biri de Türk devleti işgalidir. Türk devletinin sürekli bölgede varlığını sürdürmesi kadınların yaşamında olumsuz sonuçlar yaratırken, yerleşim yerlerinin bombalanması sonucunda da çok sayıda insan katlediliyor. Federe Kürdistanlılar Türk devletinin saldırıları nedeniyle yıl boyunca alanlarda seslerini yükseltirken, kadınlar gelinen aşamada işgale karşı mücadelede birliğin önemine sıkça vurgu yaptı. Bir başka sorun ise giderek derinleşen ekonomik kriz. Federe Kürdistan ve Irak ta bu krizden uzak değil. Bu krizlerin genelde toplum özelde kadınlar üzerindeki etkisi her geçen gün daha da derinleşiyor. Hazırladığımız panoramada Federe Kürdistan'da kadınların bir yıllık çalışma ve faaliyetlerini, siyasi, ekonomik ve toplumsal değişimlerini aktarmaya çalışacağız.

‘Sakine Cansız Ödülü’ verildi

Kürt kadın hareketinin öncülerinden Sakine Cansız, Fidan Doğan ve Leyla Şaylemez’in Fransa’nın Paris kentinde katledilmelerinin 9’uncu yıldönümünü nedeniyle Federe Kürdistan’da anma etkinlikleri yapıldı.

Süleymaniye'de her yıl düzenlenen ‘Sakine Cansız Ödülü’ HDP’li vekil Aysel Tuğluk ile RAWA’dan Ehlam Mensûr’e verildi. Kelar ve Ranya’da Paris katliamı üzerine seminerler düzenlendi.

Kadınlar 8 Mart’ta alanlardaydı

Federe Kürdistanlı kadınlar, 8 Mart Dünya Kadınlar Günü'nü kutlayarak Süleymaniye vilayetinin Barde Qaremani bölgesinde mitingler, seminerler, konferanslar, kültür festivalleri, ağaç dikimi, el sanatları ve sanat sergileri gibi çeşitli etkinlikler düzenlediler. Süleymaniye’ye bağlı Berdeqarman bölgesinde dört parça Kürdistan’da kadın ve sanatçıların katılımıyla 8 Mart kutlandı. 8 Mart, Maxmûr'daki Şehit Rustam Mülteci Kampı’nda da kutlandı ve Kerkük'te kadınları bilinçlendirmek için “Kadın Aydınlar Kütüphanesi” açıldı.

Jin TV’nin 5’inci yılı kutlandı

8 Mart etkinlikleri kapsamında Bağdat'ta kadınlar, kadın soykırımı yasasında değişiklik talebinde bulundu. Kadınlar, “Kadınları katletmek iyi bir şey değil” sloganıyla Bağdat Yüksek Yargı Konseyi ve Bağdat Federal Mahkemesi önünde toplandı. Erbil Kalesi önünde protesto mitingi düzenleyen kadınlar, kadın katliamlarının durdurulmasını talep etti. 8 Mart'ta kadınlar tüm engellemelere rağmen kendi renkleriyle “Kadın katliamlarına hayır”, “Kadın katillerin savunmasına hayır” ve “Jin, jiyan, azadî” sloganıyla Süleymaniye Adli Tıp Kurumu önünde bir araya geldi. Aynı zamanda Jin TV’nin 5’inci kuruluş yıl dönümü nedeniyle kadınlar şölen düzenledi.

Baskılar Newroz’a katılımı engelleyemedi

Kadınlar, 8 Mart’ın ardından yöresel kıyafetleriyle Newroz Bayramını kutladı. Kerkük'te Newroz kutlaması birkaç saatle sınırlandırıldı. Kürdistan'ın diğer parçalarında da Newroz Bayramının kutlanması çeşitli gerekçelerle engellenmeye çalışıldı. Ancak halk tüm engellemelere rağmen alanlara çıkarak Newroz’u kutladı. Kandil Dağı'nda Newroz dört parça Kürdistan'dan sanatçı ve yurttaşların katılımıyla gerçekleştirildi.

Ayaklanmanın 31’inci yılında etkinlik

Mart ayı Federe Kürdistan'da ayaklanma ayıdır. 5 Mart 1991'de halk “halaya durun” sloganıyla ayaklanarak Federe Kürdistan'da Baas rejimine isyan etti. Bu vesileyle her yıl çeşitli etkinlikler düzenlenmektedir. Bu yılda ayaklanmanın 31’inci yıldönümü vesilesiyle çeşitli edebi ve sanatsal festivaller Kürdistan bölgesinin çeşitli yerlerinde gerçekleştirildi. Bazı siyasi partiler Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ni eleştirdi. İsyanın ardından 31 yıl geçmesine rağmen Kürtler için kazanım sağlanamadı. Egemenler Kürtlerin tüm hayallerini yok etmiştir.

Halepçe’de katledilenler anıldı

Halepçe’de kimyasal ile katledilenler, 34’üncü yıldönümünde Kürdistan’ın her yerinden anıldı. Halepçeliler, katliamın yıl dönümü vesilesiyle yürüyüş düzenledi. Enfal Kürt halkının bitmez tükenmez yarasıdır. Enfal faciasının 34’üncü yıl dönümünde Çamçamal kasabasında 34 meşale yakıldı.  Hükümet Gule anayı anmadan çıkardı. Aynı zamanda Süleymaniyê’de Enfal faillerinin cezalandırılması istendi. Bazı kurban yakınları Bölgesel Kürdistan Hükümeti'nin ihmali nedeniyle anmayı boykot etti.

Kadınlar 4 Nisan’ı kutladı

4 Nisan Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan'ın doğum günü. Her yıl Kürdistan'ın dört parçasında Abdullah Öcalan’ın doğum günü kutlanıyor. Bu yıl da Kandil, Süleymaniye ve Federe Kürdistan'ın diğer kentlerinde kutlamalar yapıldı. Maxmûr Mülteci Kampı’nda 14’üncü 4 Nisan Festivali yapıldı. Germiyan’a bağlı Kelar’da RJAK ve Genç Kadınlar Derneği öncülüğüne “Zaman özgürlük zamanıdır” sloganıyla bir kutlama gerçekleştirildi.

Federe Kürdistan’a işgal saldırıları

Türk devletinin Federe Kürdistan’a yönelik işgal saldırıları da sürdü. 14 Nisan 2022'de Türk devleti başta Zap, Avaşîn ve Metina olmak üzere Kürdistan Bölgesi topraklarında “Pençe-Kilit Harekatı”nı başlattı. Bu saldırılar sürüyor. Federe Kürdistan’da halk, alanlara çıkarak saldırılara tepki gösterdi ve Bölgesel Hükümet ve Irak hükümetinin sessizliğini kınadı. Türk devleti, operasyondaki başarısızlıklarını gizlemek için kimyasal silah kullandı. Kimyasaldan etkilenen 44 gerilla yaşamını yitirdi. HPG basın, Türk devletinin 14 Nisan’dan 14 Aralık’a kadar 3 bin 152 kez yasaklı silah kullandığını duyurdu. 5 bin 433 kez gerilla alanını bombaladığını açıkladı.

Hava saldırılarında 110 kişi yaşamını yitirdi

20 Temmuz'da Türk devleti Zaxo'daki Perex turizm bölgesini bombalayarak 9 kişiyi katletti. Kürt Enstitüsü-Washington'un bir raporuna göre tamamı Arap turist olan 23 kişiyi yaraladı. Hava saldırısı nedeniyle Erbil, Ninova, Süleymaniye, Şengal ve Kerkük'te 110 kişinin hayatını kaybettiği, 186 kişinin de yaralandığı açıklandı. Bu saldırılar Kürdistan Bölgesi'nde doğa ve yaşamı etkiledi. Binlerce dönüm tarım arazisinin yok olmasına neden oldu.

Nagihan Akarsel katledildi

Türk devleti, Federe Kürdistan’da “Jin, jiyan, azadî” mücadelesini veren çok sayıda kişiyi hedef aldı. Süleymaniye'de Nagihan Akarsel, Kifri'de Mamoste Şamal gibi çok sayıda kadın aktivist katledildi.

Ayrıca Rojhilatê Kürdistan ve İran'da Jîna Mahsa Amînî'nin katledilmesiyle başlayan ayaklanmalarının ardından İran devleti, Federe Kürdistan’a bağlı Koye, Pirde ve Zirgoze bölgeleri ile Rojhilatê Kürdistan’daki bazı bölgeleri bombalayarak 17 kişiyi katletti, 65 kişiyi yaraladı.

Ekonomik kriz derinleşiyor

Duhok, Erbil ve Süleymaniye vilayetlerinde üniversite öğrenci ve öğretmenleri yılbaşından bu yana Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin ödeneksizlik, işsizlik ve maaşları ödememesi nedeniyle Erbil'i kasıp kavuran protestolar düzenledi. Temel hizmetlerin olmayışı, Kürdistan bölgesinde sellerin yaşanmasına neden oldu. Erbil’de can ve mal kaybı yaşandı. Irak Mülteciler Yüksek Federasyonu ve Kürdistan Bölgesi istatistiklerine göre, Kürdistan Bölgesi'ndeki ekonomik ve siyasi durum Avrupa ülkelerine göçü artırdı. Bu yılın başından 1 Ekim'e kadar yaklaşık 75 bin Iraklı yabancı ülkelere göç etti. Bunların 38 bini Federe Kürdistan bölgesindeki yurttaşlardır.

Savaş politikaları doğayı etkiliyor

Kürdistan petrol ve doğal gaz açısından zengin bir ülkedir. Ancak, halk bundan mahrum bırakılıyor. Bu yılın ilk altı ayında hükümet halka petrol sağlayamadı. Bu nedenle yurttaşlar kışın yakmak için ağaçları kesmek zorunda kaldı. Bu yıl LPG gazının patlaması sonucu Süleymaniye’nin Kazwe mahallesinde 3 katlı bir ev yıkıldı. Bir ailenin 15 üyesi yaşamını yitirdi, 13 kişi ise yaralandı. Duhok’un Girê Basî mahallesinde benzer bir olay yaşandı. LPG patlamasında 5 kişi yaşamını yitirdi, 33 kişi yaralandı.  Irak ve Kürdistan bölgesinde toprak yağdı. Doğa uzmanları çamur yağışının nedenini, “İşgalci devletlerin doğaya yönelik saldırıları, hükümetin buna karşı bir önleminin olmayışı, barajların yapılması, Dicle ve Fırat Nehrinin kesintiye uğratılmasıdır” sözleriyle açıkladı. Irak'ın su arzı yüzde 50 oranında azaldı ve ülkeyi çölleştirdi.

Kadına şiddet her alanda

İşgal, ekonomik, siyasi kriz ve yabancı kültürün medya aracılığıyla hakimiyeti nedeniyle toplumda özellikle kadına yönelik şiddet arttı. Aktivistler şiddetin artmasının en önemli nedeninin faillerin korunmasına bağlıyor. Ajansımız NuJinha’nın topladığı istatistiklere göre sadece 2022 yılında 75 kadın katledildi veya intihara zorlandı. Kürdistan Bölgesi Aydınlar Bakanlığı, şiddet ve katliam haberlerin yayınlanmasını yasakladı. İş yerinde gazetecilere, özellikle de kadınlara yönelik şiddet artıyor. Araştırmalara göre kadın gazetecilerin yüzde 85'i taciz ediliyor.

Çocuk evlendirmeler arttı

Kadına yönelik şiddetin başka bir şekli de kadın sünnetidir. Alman Vadi Örgütü istatistiklerine göre Ranya'da Qaladze ve Erbil dışında görüşülen bin 260 kadından 0-20 yaş arası 110 kadın sünnet edilmiştir.

Irak ve Kürdistan Bölgesi'nde bu yıl çocuk yaşta evlendirmelerde arttı. İstatistiklere göre Irak'ta çocukların yüzde 10'dan fazlası son 10 yılda 15 yaşın altından evlendirildi. Ayrıca Orak ve Kürdistan bölgesindeki işgal saldırıları nedeniyle 3.5 milyon çocuk Irak’ta eğitimden mahrum bırakılıyor.

25 Kasım etkinlikleri

Tüm engellemelere ve şiddete rağmen kadınlar direniyor. 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele Günü kapsamında il ve ilçelerdeki kadın örgütleri tarafından resim sergileri, seminerler, tiyatro oyunları, kitapçıklar ve mitingler gibi çeşitli etkinlikler düzenlendi. Ranya'nın halk bahçesinde şehre gezici bir kütüphane götüren Genç Kadınlar Derneği, Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele Günü etkinliklerine kitaplar yayınlayarak katıldı. RJAK ve KJAR’da etkinliklere katıldı.

Kadınlardan Erbil Kalesi önünde miting

Kadına yönelik şiddetle mücadele için 16 gün süren kampanyada tüm kadın örgütleri ve aktivistlerden oluşan Kürdistan Kadın Koalisyonu, Erbil Kalesi önünde miting düzenleyerek kadına yönelik şiddete son verilmesi çağrısında bulundu. Her yıl 2 bin 700'den fazla kadın çeşitli nedenlerle öldürüldü. 220 kadın intihara zorlandı.  Kadına yönelik şiddetle mücadele için 16 günlük kampanyanın son günlerinde bir panel yapıldı. Panelde sadece Ekim 2022'de 3 bin 291 şiddet vakasının görüldüğü kadına yönelik şiddet istatistikleri sunuldu. Süleymaniye ve Halepçe'de kadına yönelik şiddetle mücadele için 16 günlük kampanya çerçevesinde Roja Hesên’in yönettiği "Siyah Beyaz" oyunu sergilendi.

Kadınların yıl içinde yaptığı diğer bazı etkinlikler ise şöyle:

*12 Mart'ta Kürdistan Kadınlar Birliği ve Kürdistan Ulusal Kongresi Kadın Komisyonu (KNK) öncülüğünde Kürdistan'ın dört parçasından kadınlar, Süleymaniye'nin Tewar salonunda “Kadın katliamlarını sonlandırın” sloganıyla bir araya geldi. Dört parça Kürdistan’daki kadınlar bu etkinliğe katıldı ve kadın ve Kürdistan'da kadının durumunu tartıştı.

*30 Temmuz'da Irak Kadın Derneği, Êzidî Kadın Özgürlük Hareketi (TAJÊ) ve Iraklı sivil aktivisler, “özgür iradeyle Şengal Soykırımına karşı direniyoruz” sloganıyla Bağdat Oteli salonunda bir konferans düzenledi.

*4 Nisan’da Tunus'ta 3. Uluslararası Kadın Konferansı, aralarında Kürt kadınlarının da bulunduğu 30'a yakın ülkeden kadının katılımıyla başladı. Konferan 10 Eylül’de son buldu. Konferansta, jineoloji, Kürt kadınlarının rolü üzerine tartışmalar yürütüldü. Kadınlar, 3 Ağustos’u Dünya Kadın Katliamlarıyla Mücadele Günü ilan etti.

*5-6 Kasım tarihlerinde Almanya'nın Berlin kentinde 41 ülkeden 800 kadının katılımıyla “Devrimimiz Kadın özgürlüğüdür” sloganıyla ikinci uluslararası kadın konferansı düzenlendi. Dört parça Kürdistan’dan Kürt kadınları konferansa katıldı. Konferansın ana sloganı “jin, jiyan, azadî” oldu.

*2 Aralık’ta KNK'nin 21. Genel Kurulu, “Kürdistan'ın kurtuluş ve özgürlük mücadelesi, başarı yolu birliktir” sloganıyla Hollanda'da 300 KNK üyesinin katılımıyla gerçekleştirildi. 100'den fazla Kürt ve yabancı kişi katıldı. Federe Kürdistan ve farklı yerlerden önemli sayıda kadınlar kurulda hazır bulundu.

Kadınlar önemli başarılara imza attı

*Siyasi çatışma ve krizler bu yıl kadınların siyaset ve yönetim alanındaki konumları ve başarılarını engelleyemedi. Bu kapsamda üçüncü kongrede Tara Hesên ve Salam Abdullah yeni eşbaşkanlar olarak seçildi.

*Irak parlamentosunun bir önceki oturum üyesi olan Ala Talabani, Irak Bakanlar Kurulu Genel Sekreterliği kararıyla Muhammed Şii'nin danışmanı olarak atandı.

*Süleymaniye'nin ilk kadın belediye başkanı olarak atanan Leyla Emer,  geçen yıl Süleymaniye vali yardımcılığına getirilen ilk kadın oldu.

*Irak tarihinde ilk kez maliye bakanı Teyif Sami adındaki kadına ve cumhurbaşkanı yardımcılığı adaylarından Irak parlamentosunun Bağdat'la ilgili dördüncü oturum üyesi Alia Emara'ya verildi.

*Kültür ve sanatta kadının rolü etkindi. Nermin Osman'ın “Sınırların ötesinde kent yaşamı” ve "Kerkük'e Dönüş" gibi birçok edebi ve eğitici kitabı yayınlandı. Rezen Hesen, Şirin tahir Tara Emin Sepan, gibi yazarların kitapları yayınlandı.

*Ekonomik alanda ise kadınlar ortak projelere imza attı. Halepçe, Ranya, Kerkuk, Çoman, Mawet, Hewreman, Süleymaniye ve Kerkük'te araba yıkama, kadın şoför eğitimi, kafe, şapka dikim, kadın aksesuar dükkânı, ekmek fabrikası, şekerci dükkânı ve dikiş kursu açma gibi birçok ortak proje hayata geçirildi.

*Süleymaniye’de ilk kez ŞarbajEr ve Penjwen'deki mayınlı alanları temizlemek için Mayın Danışma Derneği tarafından kadın mayın temizleme ekibi oluşturuldu. On kadın bu ekipte yer aldı.

*Planlama Bakanlığı'nın son araştırmasına göre yaklaşık 1.2 milyon ailede en az bir engelli var ve bunların 580 bin 342'si kadın ve çocuk engelliler. Kadınlar karşılaştıkları engellere rağmen her yıl çeşitli el sanatları ve sanat eserleri sergileri açıyor. Bu yılda açtı.