HINDIYA AL-ASHEPY

Libya – Libya’da özel gereksinimli kadınlar hem engellilik hem de cinsiyet temelli ayrımcılığın birleşiminden kaynaklanan birçok zorlukla karşı karşıya kalıyor. Bu durum onları dışlanmaya, şiddete maruz bırakıyor ve haklara erişimini sınırlıyor. Her ne kadar Libya, özel gereksinimli bireylerin haklarını koruyan yasalara sahip olsa ve Engelli Haklarına Dair BM Sözleşmesi’ni onaylamış olsa da bu yasalar çoğu zaman gerektiği gibi uygulanmıyor.

‘Yetenek bedenle ölçülmez’

Eğitim danışmanı Hayriye el-Fercani, özel gereksinimli kadınların da diğer kadınlar gibi siyaset ve ekonomi alanlarında üretme ve fark yaratma gücüne sahip olduklarını belirtti. Bunun, içsel bir inançla desteklendiğinde kadınların farklı sektörlerde varlığını güçlendirdiğini ifade etti.

Toplumun bu kadınların rolünü öne çıkarmada büyük sorumluluk taşıdığını söyleyen Hayriye el-Fercani, şunları ekledi: 
“Kadının özel gereksinimli olması –ister bedensel ister görme yetersizliği olsun– siyaset sahnesine girmesine veya üst düzey bir makama gelmesine engel değildir. Zihinsel kapasitesi, düşünsel olgunluğu ve üretme gücü varsa, toplumuna ve ülkesine katkı sunabilir.”

Ekonomi alanının özel gereksinimli kadınlar için en zorlayıcı alanlardan biri olduğunu vurgulayan Hayriye el-Fercani, “Çünkü ciddi bir rekabet ve yüksek üretim gücü gerektiriyor. Ancak tüm zorluklara rağmen onların başarabileceğine inanıyorum” dedi.

Zorluklar ve yasalar

Gazeteci ve sivil toplum aktivisti, görme yetersizliği olan Amal Ebu Fennas ise, özel gereksinimli kadınların toplumsal hayatta aktif biçimde var olabileceklerini ancak bunun için aile, toplum ve devlet desteğine ihtiyaç duyduklarını söyledi.

Amal Ebu Fennas, “Pek çok özel gereksinimli kadın yükseköğrenim görmüş, yüksek lisans ya da doktora derecelerine sahip. Ama birçoğu iş bulamıyor. Görme veya bedensel yetersizliği olanlara yönelik hizmetler de yeterince sağlanmıyor. Bu durum onların hem varlıklarını hem de üretme güçlerini olumsuz etkiliyor. Oysa Libya’da ulaşım ve altyapıda kayda değer gelişmeler yaşanıyor” diye konuştu.

Amal Ebu Fennas, özel gereksinimli kadınların iş hayatında büyük engellerle karşılaştığını, kamu ve özel kurumların çoğunun onları işe almayı reddettiğini, gerekçe olarak da “kapasite yetersizliği” veya mekânın erişime uygun olmamasını gösterdiğini belirtti. 

Toplumda farkındalığın düşük olmasının ve medyanın bu alanda yetersiz kalmasının da özel gereksinimli bireylerin toplumsal hayata katılımını sınırladığını vurgulayan Amal Ebu Fennas, “Medya bu meseleleri güçlü bir şekilde gündeme getirmeli, hükümetin özel gereksinimli istihdamı konusundaki yasal yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlamalıdır. Libya iş kanununa göre kurumlar, kadrolarının yüzde 5’ini özel gereksinimli bireylere ayırmak zorundadır” dedi.

Yasal çerçeve ve yaşanan boşluklar

Libya mevzuatında özel gereksinimli bireylerin yaşamını düzenleyen ve haklarını koruyan çeşitli yasalar bulunuyor. Bunlar arasında 1987 tarihli 5 No’lu Kanun, özel gereksinimli bireylere yönelik bakım, rehabilitasyon, uygun iş imkânı, ulaşım kolaylığı, vergi ve gümrük muafiyeti, kamuya açık alanlara erişim kolaylığı, yardımcı cihazlar ve maddi destek sağlanmasını öngörüyor. Ayrıca kamu kurumlarının belli bir oranda özel gereksinimli istihdam etmesini zorunlu kılıyor.

Ancak Amal Ebu Fennas’a göre, Libya’daki özel gereksinimli kadınların en büyük sorunu maaşları. “Sosyal güvence maaşlarımız ihtiyaçlarımızı karşılamıyor” diyen Amal Ebu Fennas sözlerini şöyle sürdürdü: “Şu anda yaklaşık 1000 Libya dinarı (150 dolar) ödeniyor. Bu miktar, çalışamayan veya ek gelir elde edemeyen özel gereksinimli kadınların giderlerini karşılamaktan çok uzak.”