MÎHRÎBAN SELAM KAKAYÎ

Halepçe– Xûrmal Ulu Cami, Kürdistan'ın en eski camilerinden biri olarak anılıyor. Xûrmal Bölgesi’nde yer alan cami, Halepçe'nin kuzey doğusuna 18 km uzaklıkta. Caminin bakımsızlıktan taşları dökülüyor. İlgililer caminin onarılmasını talep ediyor ama yetkililer sessiz.

1933 yılında Irak’ın ilk imamı bu camiyi ziyaret ediyor. Kürt şair Pîremêrd ise 1941 yılında bu camiye gider ve camiyi bir şiirine konu eder. Şiirinde caminin kuruluşundan bahseden Pîremêrd, “İshaban zamanında 3 cami yaptılar. İlki Nigel, ikincisi Kirman ve üçüncüsü Kürtlerin kaynağı Xûrmal’dedir” diyor.

Caminin tarihi çok eski

Cami, Kürdistan'da önemli bir dini mekan olmasının yanı sıra bilim insanları ve aydınların da merkezi sayılıyor.  Cami ve eski minarelerin yapım tarihi açısından bakıldığında Xûrmal ilgi çekici bulunuyor. Bazılarına göre bu cami M.S. 959-1015 yılları arasında Hasnawe döneminde inşa edilmiştir. Doğu Mısır tarihçisi Abin Mehlehil ve Arap tarihçi Yaqûti Hemewi ve Emîn Neqşîbendî, şair Pîremerd ve birçok eski tarihi kaynağa göre, kuruluş tarihi İslam’ın fethine ve Müslüman askerlerin bölgeye gelişinin başlangıcına kadar uzanmaktadır. Caminin yaşının 1400 yıl olduğu belirtilmektedir.

Yüzlerce alim, bilge, edebiyatçı

Camiye Hesenwî ve Eyariyan gibi Kürt şehzadeleri döneminde çok önem veriliyor ve dini bir okul olarak kullanılıyor. Ayrıca caminin o dönem bir üniversite olduğu ifade edilirken, yüzlerce alim, bilge, şair ve edebiyatçının bu camide yetiştiği belirtiliyor. İlk devlet eğitimin bu camide verildiği 1940 yılında Şakir Fetah’ın o süreçte Xûrmal'in yöneticisi ve okulun ilk öğretmeni olduğu da bilgiler arasında.

400 metre

Caminin yüz ölçümü 400 metre. Kulesi 3 metre olan caminin üst kısmında 3 adet okuma odası bulunuyor. Taştan yapılan caminin 9 büyük kubbesi var. Kapı ve pencereleri ise Hewreman ceviz ve dut ağaçlarından yapılmış. Cami kapısında havuz, su ve abdest alma yeri, hamam, ölü yıkama yeri sıralanıyor. Caminin minaresi, cami kapısının üzerine yapılmış. Minarenin uzunluğu 12 metre. Minarenin içinde 30 merdiven basamağı var. Minarenin bitimine kadar merdiven basamakları devam ediyor. Ancak cami şuan yıkılmayla yüz yüze bırakılmış durumda. Caminin birçok yerinde çatlaklar olduğu da görülüyor.

Tarihi yerlere sahip çıkmak gerekir

Süleymaniye Meclisi üyesi, Tarihi Yerleşim Yerlerinin Yenilenmesini Denetleme Kurulu üyesi mühendis Xetîce Ebdurehman, caminin korunmasıyla ilgili “Konuya ilişkin birçok kez yazı yazdık ama herhangi bir cevap alamadık. Tarihi yerlere önem vermek önemlidir. Bu tarihi yerlerin korunarak ve özünden bir şey kaybettirmeden onarılması gerekiyor. Bize gelen bir yazıda, caminin yenilenme sorumluluğunu bir hayırseverin üstlendiğini belirtiliyor. Hükümetin ve ilgili tarafların bu sorumluluğu üstlenmesi gerekiyor. Yoksa bölgedeki ulusal ve tarihi miras yavaş yavaş yok olacaktır” dedi.