Van- Kadın dengbêjleri konu aldığımız bu yazı dizisinin son kısmında Erivan Radyosu’nun son kadın dengbêji olarak da bilinen Aslîka Qadir’ı anlatarak bitirmek isterim. Yazıya başlamadan önce Aslîka’nın seslendirdiği parçaları tek tek dinlemek tanıdık bir şeyler aramak istiyorum. Bu tanıdık tılsımlı ince sesi nereden tanıdığımı düşündükçe 90’lı yıllarda Kürtçe’nin büyük baskı altında olduğu zamana gidiyorum. Aslîka, söyledikçe çocukluğuma tüm zamanını dikiş makinasının başında geçiren annemin kadife gibi sesiyle seslendirdiği “Welatê me Kurdistane, Cî û meskenê me Kurdane, welat me re reh û cane, Milet hemû birane” klamını anımsıyorum. Tıpkı Aslîka gibi annemin sesi de uzaklara seslenen bir hüzündü.  

Onun için kız doğmak

1945 yılında Ermenistan’ın Elegez bölgesinin Axdara köyünde tarih Aslîka için tekerrür etmiş, kız çocuğu olması bir utanç kaynağı olmuştu. “Lê Lê Dayikê”, Welatê me Gulîstan’e, Qasimo, Hey Delal, Xezalê, Neçe Avê, Dolavê gibi sayısız parçanın yaratıcısı olan Aslîka’nın o günlerde hiç doğmaması yeğlenmişti. Anne adı Gevez, baba adı Qadir olan Aslîka’nın kendisinden önce 4’ü kız, 2’si erkek olmak üzere 6 kardeşi vardı. Aslîka’nın yerine erkek çocuğu bekleyen aile üyelerinin memnuniyetsizliği Aslîka’nın doğmasıyla yüzlerinden okunuyordu. Annesi “utancından” bebeğin göbeğinin kesilmemesini istedi ancak bu kabustan çabuk uyanıldı ve vazgeçildi.  Bu gerçek ortaya çıktantan sonra onun için de hep bir yara oldu. İlk kez 1964 senesinde Erivan Radyosu’ndan “Welatê Me Kurdîstan e” şarkısıyla milyonlarca Kürt’ün sesini duyacağı Dengbêj Aslîka Qadir yaşama şarkılarıyla tutundu.  

Üniversiteyi kazandı

Aslîka’nın çocukluğu göç yollarında geçer. Aslîka’nın ailesi on yıllık süreli eğitimin köylerinde başlamasıyla kızlarının da kaydını bu okula yapar ve bitinceye kadar da köyde yaşarlar. Aslîka, 10 yıllık eğitimini bitirdikten sonra aynı yıl girdiği üniversite sınavını kazanarak Erivan Devlet Üniversitesi Doğu Bilimleri Fakültesi Fars ve Ermeni Dili bölümüne başlar. Bu gelişmelerinden ardından aile de, Erivan’ın başkenti Elegez’e taşınır. Soğuk savaşın sürdüğü dönemde kurulan ve Sovyet Rusya’da önemli bir denge unsuru olarak görülen Erivan Radyosu’nda ilk defa duyarız Aslîka’nın sesini. Erivan Radyosu’nun kuruşundan 6 yıl sonra Eylül 1961’de Mele Mustafa Barzani önderliğinde Irak’ta Baas rejimine karşı başlayan Kürt hareketindeki gelişmeleri dünyanın dört bir yanına dağılmış Kürtleri heyecanlandırıyordu. Bu yıllarda 19 yaşında genç bir üniversite öğrencisi olan Aslîka Qadir, bir gün fakülte çıkışı radyoya giderek radyo çalışanlarıyla tanışır. Aslîka Kürdistan’daki gelişmeleri radyoda takip etmek ister. Aslîka Qadir bu yıllarda radyoya gide gele Sovyet Rusya’sında önemli Kürt aydınları, şairleri ve dengbêjleriyle tanışır.

İlk kayıtlar

Radyoda kendi kendine şarkı mırıldayan Aslîka’nın sesini Egîdê Cimo duyar. Duyar duymaz, “Sesin çok güzel ve bizden saklıyorsun. Gel okuman için sana ezgi vereceğim” der. Ve ona birkaç parça söyletir. Daha sonraki zamanlar da Ermeni ve Kürt ezgilerini derlemek için Moskova’dan bir müzisyen grubu gelir. Egîdê Cimo grubunu toplar, Aslîka Qadir’i de çağırır; “Aslik hazır ol” der. Ermenistan’ın büyük opera salonuna giderler, ilkin Ermeni müzisyenlerin ezgilerini okuyup gitmeleri istenir ve orada “’Welatê Me Kurdîstan e’’ parçasını okur, kayıtlar Rusya’ya gider. İki ay sonra kayıtlar Moskova’dan onay alıp radyoya döndüğünde artık kimse bir şey diyemez. “’Welatê Me Kurdîstan e’’Güney’den gelmiş ama isimsiz bir parça gibi, Asilka Qadir’in sesinden Erivan Radyosu’ndan yankılanır. Aslîka en çok bu parçasıyla tanınır ve Kürtler arasında sevilir. 

Ailesi ve radyo arasında bırakıldı

Aslîka’nın Kürt müziğine ve dengbêjliğe karşı büyük bir ilgisi vardı. Sesi de oldukça güzeldi ve bu sesini değerlendirmesi için Erivan Radyosu’nun imkânları sonuna kadar açıktı. Aslîka Qadir üniversiteden arkadaşı ve çok sevdiği Canîk Têmûr’la 22 yaşında evlenir. Bu severek yaptığı bir evliliktir. Bu evlilikten Armanc ve Stêrk isminde iki çocukları olur. Radyoya gitmesi yüzünden günlerce süren tartışmalar ve fiziksel şiddete varan kavgalar huzursuz eder onu. Fiziksel şiddet ve hayatındaki baskı defalarca boşanma kararı almasına neden olur. Bir kadının gidip radyoda erkeklerin olduğu bir ortamda klam söylemesi kabul edilebilir bir şey değildi eşi için. Eşinin bütün karşı çıkmalarına rağmen verdiği inanılmaz mücadeleyle radyoya 15 eseri kendi sesiyle kaydetmeyi başarmıştı. Ya eşi ve çocukları ya da dengbêjlik diyecekti… Fakat mecbur kalıp kaderine rıza göstererek radyoya gitmekten vazgeçer. 

Hala çalışmalarına devam ediyor

Eşi Canîkê Têmûr 5 Mayıs 1982 yılında 36 yaşındayken yaşamını yitirmesi üzerine Aslîka iki çocuğuyla tek başına kalır. 1991 yılında Sovyet Rusya’sının dağılması sonucu Ermenistan’ın bağımsızlığını ilan etmesi Ermenistan’da yaşayan Kürtler için zor dönemlerin başlangıcı olur. Yükselen ırkçılıktan dolayı Ermenistan’da duramayacağını anlayan Aslîka Qadir 1995 yılında iki çocuğuyla birlikte önce Polonya’ya oradan da Almanya’ya kaçak yollarla geçip Alman devletine iltica eder. Kürtçe, Ermenice, Rusça, Farsça, Almanca ve Afgan yerel dili olan Dari olmak üzere altı dil bilen Erivan Radyosu’nun dengbêji Aslîka Qadir şu an 75 yaşında. Oğlu Armanc’la birlikte yaşayan Aslîka Kürtçe müzik çalışmalarına devam ediyor. 

Bir dönem Newroz konserleri kapsamında MED TV’ye çıkan Aslîka, “Büyüklerimizin bir sözü vardır; ‘gerçeklik hasta düşebilir ama ölmez’ derler. Ben de buradan seslenmek istiyorum, Kürtlerin gerçekliği hasta düşmüş olabilir ama ölmedi. İnanıyorum bizim gerçekliğimiz düzelecek ve biz kazanacağız” sözleriyle klamlarına başlar. Yaşamında savaşın, şiddetin ve zorunlu göçün hiç eksik olmadığı bu Kürt dengbêji, her konuşmasında Kürtlerin yaşadığı statüsüzlüğe ve hukuksuzluğa vurgu yapar. Kürtlerin tarihsel acıları Aslîka’nın klamlarında düğümlendi kaldı. 

Aslîka Qadir: Welatê me Kurdistane

Welatê me Kurdistane 

Cîh (û)1 meskenê me Kurdane 

Wetan me re reh û cane 

Milet hemû birane 

Welatê me Kurdistane

 Cî û meskenê me Kurdane

 welat me re reh û cane 

Milet hemû birane 

Cîh meskenê me Kurdane 

Temam baxe û bustane

 Wetan gule gulistane 

Milet hemû birane

 Cî û meskenê me Kurdane 

Temam baxe û bustane 

Wetan gule gulistane 

Milet hemû birane 

Welatê me pirr şîrîne 

Mêrg û çîman û zevîne 

Qîz  bûkê wê tev cindîne 

Eslê xwe de horîne 

Kurdistana me zeynete Cim'eta wî pir hirmete 

Temam qedre û qîmete Welatê me cinnete