Şengal’de yeni yıl kutlamaları Batizm Bayramı’nın coşkusuyla başladı ve günleri geride bıraktı.  Êzidiler bu yılda geçen yılı uğurlama ve yeni yıla geçişi Batizm Bayramı’yla kutluyor.

ROJBİN DENİZ

Şengal- Evrenin oluşumunun son evresinde zaman döngüsünün 7 gün içerisinde tamamlandığına inan Êzidiler, bu zamanı yani bir haftayı dolduran 7 günün her gününe değişik ritüelleri sığdırarak Batizm Bayramı’nı kutluyor. Êzidiler zamanın oluşumunu Batizm Bayramı olarak adlandırıyor. Ezdalıkta bu bayram en uzun ve en kutsal bayram olarak yer alıyor. Êzidiler 7 günün yarısını geçen yıldan yarısını da yeni yıldan alıyor. Êzidiler arasında Çelka aşiretinin tüm mensupları Batizm Bayramı için gerekli tüm ritüellerin örgütlenmesi ve yürütülmesinden sorumlu. Onlar bayramın ev sahipleri konumundadırlar. 

Kış mevsimi zamandan 25 gün aldıktan sonra Êzidi inanç insanları oruç tutmaya başlar. Kışın kırkı yani en soğuk günleri denilen zaman aralığı boyunca oruç tutulur. Oruç tutanlara “çilegir” denir. Batizm başladığında yani oruçların son haftasında kışın bitmesine 25 gün kala tüm Çelka aşireti ve gönüllü katılmak isteyen herkes oruç tutmaya başlar. 2 buçuk gün oruç tutulur ve Batizmin 3. günün öğlesinde kurban kesimi başlar. Kurbanların kesilmesiyle oruçlar bozulur. Kesilen kurbanlar 7 lokma biçiminde kesilir. Kesilen kurbanın her bir bölümü bir lokma olarak hesaplanır ve 7 güne yetecek biçimde lokmalar kesilir. Batizm Bayramı boyunca kesilen her kurban Pire Ariye adanır.

Êzidiler zaman döngüsünü “Selkalarında” çizer

NuJİNHA ekibi olarak bayram kutlanılan evleri ziyarete gidip Batizm Bayramı’nda yapılan ritüelleri yakından görerek ve anlamını bayramı kutlayanlardan dinledik. Dayê Sare Eli bize Batizm Bayramı’nda yaptıkları ritüelleri anlattı;

“Batizm bayramında öncelikle Sevka denilen güneşi andıran ekmekler için hamur yoğrulur. Sevka yapılan hamurun mayası Bakur Kürdistan’ın Nusaybin ilçesine bağlı Dirdile köyünde bulunan Pire Ari’nin ceviz ağaçı olarak bilinen ağaçtan getirilen cevizle mayalanır. Dirdile köyünden getirilen ceviz Laleş’e götürülür, Laleş’te hamur mayalanır ve sonra o hamur tüm Çelka aşiretine dağıtılır. Laleş’te yapılan mayadan arta kalan ve elde bulunan cevizler Laleş’te bir başka yıla hatta 10 yılda saklansa mayanın bozulmadığı ve ayrıca Dirdile köyünde olan ceviz ağaçlarının ömrünün de yüz yılları bulduğu söylenir. Batizm boyunca her gün Selka yaparız. Yaptığımız selkalar yuvarlık dünya biçiminde yapılır, tam ortasında 4 mevsimi anlatan kareler yapılır, karelerin etrafında 12 ay çizilir, her haftanın 7 günü noktalarla belirlenir ve toplamda 365 nokta çizilir genel olarak bu çizim güneş motifini ortaya çıkartır. Sele bırakalan Selkalar sağ tarafa döndürülür bu da dünyanın güneş etrafında dönüşünü anlatır. Selkalar selde ters çevrilmez alt ve üst bölümleri ters çevrilmeden pişirilir ve üzeri yağlanır. Batizmi kutlayanlar yani Çelka aşiretinin hiçbir mensubu 7 gün boyunca yıkanamaz, çamaşır yıkayamaz, elbisesinde ya da evinde dikilmesi gereken hiçbir şeyi dikemez. Batizm boyunca yaptığımız her şey bizi korur.”

Sare’nın anlatımlarından yola çıkarak Batizmde en önemli olan ritüelin Xevra’nın yapımı olduğunu anlıyoruz. Xevra Batizmin 3 günün sonunda Çelka aşireti arasında saygın görülen bir evde yapılır. Xevranın yapıldığı eve Çelka aşiretinden olmayan Êzidilerde katılmak isterse katılabilir.  Xevra un, susam, yumurta, mısır, buğday, mercimek ve nohuttan yani 7 tattan  yapılır. Xevra aynı Selkalar gibi yapılır yüzüne aynı çizimler yapılır ve ters çevrilmez. Selkalar bayrama giden insanlara ikram edilir, Xevralar ise tıberk olarak saklanır ve önünde eğilir.

Xevra için toplananlar sabaha kadar uyanık kalmalı. O gecenin tümüne şevberatka denilir. Şevberatkada aynı zamanda Dezi yani basımbarlar yapılır.  Kutsal olan anlamında. Renkleri kırmızı ve beyaz iplerdir. Êzdalığı temsil eden renklerdir demek daha doğru bir ifade olabilir. Xevra için gelen kişilere eğer Basımbarı talep ederse bileğine ya da boynuna evden biri bağlar. Basımbar bağlanan kişi içinden bir dilek tutar ve bir yıl içerisinde bileğine bağlanan basımbar eğer açılırsa dileği gerçekleşecek demek anlamını taşır.

Gece boyunca oyunlar oynanır

Sare,  Batizmin 4. gününde bayramı kutlayan her aile, kendini temsilen bir kişiyi Xevra’yı almaya gönderdiğini söyleyerek  Xevra dağıtımında yapılan ritüeli şöyle anlattı;

“Bayramın 4. gününde akşam üstü Çelka aşiretinden olan yani Batizmi kutlayan evlere Xevradan bir iki dilim kuru üzümle birlikte verilir. Êzidiler için kuru üzüm kutsaldır. Xevra ve kuru üzüm yünden yapılmış kırmızı- beyaz, beyaz- siyah olan çanlara konularak teslim edilir. Kuru üzümler 7 tek avuçla çantanın içine konulur. Kuru üzümü çantaya koyan kişinin avucuna aldığı kuru üzümler çantaya konuluncaya kadar dökülmemeli. Olurda bir tane kuru üzüm bile dökülürse kuru üzümün verildiği evden o yıl içerisinde bir ölümün olacağına inanılır. Aynı şey Xevra’nın yapımından da inanılır. Xevra sel üzerinden çatlarsa, kırılırsa ‘evin büyüyü o yıl içerisinde ölecek’ denilir.  Xevra’yı teslim alan aile o gece bayrama gelenlerle eğlenceler yapar, sabaha kadar oyunlar oynanır, şarkılar söylenir, halaylar çekilir. Bu da bizim Batizmimizin ikinci şevberaktası oluyor. Gece boyunca oyunlar oynarız. Kalik, ateş, Kiso, xefkari, mame muse oyunları oynanır. Bayram evine getirilen Xevra dilimleri kuru üzümünün üzerine bırakılarak odanın baş köşesine bırakılır ve yanında çıra yakılır. Bayramlaşmaya gelen her kes Xevra çantasını, ya da xevranın kendisini öper ve kuru üzümden bir tane ağzına alır.”

Kutsal yemekler pişirilir

Batizmin beşinci günüde kadınların günüdür. Genelde bayram ziyaretini kadınlar yapar. Xevra’nın önünde boyun eğilir, yapılan Xevra öpülür adaklar adanır, dilekler tutulur ve herkes gönlünden kopanı masaya ya da ev sahibine verir. Altıncı gününde kesilen kurbanın bir lokması pişirilir ve komşulara dağıtılır. Simat (nohut- buğday-iyice kaynatılır ve içine iyi pişirilmiş et karıştırılır lapa tarzı bir yemek olur) ya da mehir Batizm boyunca yapılan yemeklerdir.   Batizmde Çelka aşireti olan her aile simatı yapar. Simat yapamayanlarda mehir yapar. İkisini bir arada yapanlarda oluyor. Batizmin kutsal yemekleridir.

Sare bayramının xevraları saklamakla sona erdiğini ve bununda 7’nci günde yapıldığını söyledi. “Bayram evine verilen Xevra ve kuru üzümü muhafaza etmek için her Ezidi evinin duvarında bezden yapılmış ve üzerinde ağaç, yılan, gül, doğadan her hangi bir desen olabilir ve Êzidilerin kutsal mekanı olan qub figürleriyle süslenmiş Boxçiklarda saklar. Yıl içerisinde hasta, adak adamak isteyen her Êzidi Boxçiklarda saklanan Xevra ve kuru üzümden bir tutam alır ve kendi evinde aslı olan Boxçiklarda saklayarak evini korur, hastalıklarına şifa bulur.  Xevra hangi eve alınmışsa o ev kutsanmış anlamına gelir.”