Haber Merkezi  - ABD Anayasa Mahkemesi’nin, ülkede 1973'ten bu yana kürtajı yasal hale getiren Roe v. Wade kararını iptal etmesinin yankıları sürüyor. Mahkemenin kararı ABD’de  eyaletin yaklaşık olarak yarısında kürtaj yasağı ilan edilmesi anlamına geliyor.  Karar neredeyse ülkenin her yerinde protesto edilmeye devam ediyor.

Karar son birkaç gündür kürtaj hakkının yasal olduğu California’nın birçok kentinde de gösterilerle protesto edildi ve eylemler devam ediyor. Los Angeles’ta geçtiğimiz Cuma günü kent merkezindeki belediye binası önünde başlayan gösteriler, hafta sonu boyunca da sürdü. Yüzlerce göstericinin ortak sloganı “Benim Bedenim Benim Kararım” ve ‘Kürtaj İnsan Hakkıdır’ sloganları oldu.

Eylemler hafta sonu devam edecek

Barışçı başlayan protesto gösterileri, cuma akşamı şiddet eylemlerine sahne oldu. Polis ve göstericiler arasında çatışmalar çıktı. Sivil toplum kuruluşları Pazar günleri farklı noktalarda bir araya gelerek kararı protesto etmeye devam edeceklerini ifade etti.

Anayasa Mahkemesi’nin kararına California Valisi Gavin Newsom da “Eğer erkekler doğurabilseydi, bugün böyle bir kararı tartışıyor olmazdık” sözleriyle tepki gösterdi.

California ile beraber Demokratlar’ın yönetimindeki liberal eyaletlerden Oregon ve Washington ortak bildiri yayınlayarak kürtaj ve doğum kontrol yöntemleri dahil olmak üzere üreme sağlığı alanında hizmetlere erişimi savunma taahhüdünde bulundu.

Minnesota ve Florida’da binlerce kadın sokağa çıkarak kürtaj hakkını ortadan kaldırma kararını kınadı. New York’ta ise en az 20 kişinin gösterilerde gözaltına alındığı belirtiliyor. Yetkililer, Güney Carolina'nın Greenville kentinde Cumartesi günü düzenlenen bir mitingde en az altı kişinin tutuklandığını söyledi. Washington’da ise iki kişinin tutuklandığı belirtiliyor. Arizona Kamu Güvenliği Departmanı, Phoenix'te Cumartesi günü kürtaj hakları mitingine yaklaşık 1.200 kişinin katıldığını söyledi. Miting sırasında dört kişinin gözaltına alındığı belirtiliyor.

Karar bekleniyor muydu?

Karar, Amerika genelindeki milyonlarca kadının kürtaj olma hakkını etkileyecek. Peki karar ne anlama geliyor? Esasen yüksek mahkemenin bu kararı bekleniyordu. Politico internet sitesine Şubat ayında sızdırılan bir görüş taslağında Muhafazakâr Yargıç Samuel Alito 1973'teki kararın "en başından bu yana açık bir şekilde yanlı olduğunu" ve iptal edilmesi gerektiğini belirtmişti. Belgede Yüksek Mahkeme'deki yargıçların çoğunluğunun ABD genelinde kürtajı yasallaştıran kararı iptal etmek istediği vurgulanıyordu.  Belge sızıntısının ardından, kürtaj yanlıları büyük gösteriler yapmıştı. Yasakla birlikte eyaletler istedikleri kararı verebilecekler.

Ne anlama geliyor?

Roe v Wade, ABD Yüksek Mahkemesi'nin kadınlara kürtaj hakkı kararı verdiği davanın ismi olarak geçiyor. Davada Jane Roe diye anılan Norma McCorvey adlı kadın 1969'da üçüncü çocuğuna hamile kaldı. Kadın Texas'ta kürtaj olmak istedi ama eyalette kürtaj yasaktı. Daha sonra eyalete ve başsavcı Henry Wade'e dava açtı. Kararla, kadınlara gebeliğin ilk üç ayında mutlak kürtaj hakkı verilmişti. Ancak buna rağmen muhafazakâr eyaletlerdeki yasa koyucular, kadınların kürtaja erişimlerini zorlaştıran kanunlar geçirdi.

1992'de de Planned Parenthood v Casey davasında, Yüksek Mahkeme, eyaletlerin gebeliğin 24. haftasından önce kürtaj olmak isteyen kadınlara "gereksiz yük getiremeyeceğine" hükmetti.

Eyaletlerde nasıl farklılıklar var?

Amerika ve eyaletlerindeki kürtaj yasası tek tek eyaletler tarafından belirleniyor ve ülke genelinde büyük farklılıklar gösteriyor. Bazı bölgelerde kadının kesin olarak ölme riski bulunmadığı sürece kürtajı tamamen yasaklarken, bazı bölgelerde ise hamileliği isteğe bağlı sonlandırmaya izin veriyor. Yıllardır, kürtaj, Amerikan kültürü, siyaseti ve toplumunda oldukça tartışmalı bir konu.

1976'dan beri Cumhuriyetçi Parti hamilelik evresine göre kürtaja erişimi kısıtlamaya veya kürtajı suç saymaya çalıştı. Demokrat Parti ise kürtaja erişimi savunuyor ve doğum kontrolüne erişimi kolaylaştıran çalışmalar yaptı. Kürtaj tartışmasındaki ana aktörler genellikle bir kadının hamileliğine devam edip etmemeyi seçme hakkına sahip olduğuna inanan, “Seçme yanlıları” ve fetüsün yaşama hakkına sahip olduğuna inanan “Yaşam yanlıları” olarak değerlendiriliyor.

Tartışmalarda dönüm noktası neydi?

Ocak 1973'teki Roe v. Wade kararından sonra ABD'de kürtaj desteği kademeli olarak arttı, ancak 2010'larda istikrar kazandı. Roe v. Wade, 410 U.S 113, ABD Yüksek Mahkemesi'nin ABD Anayasasının genel olarak hamile bir kadının kürtajı seçme özgürlüğünü koruduğuna hükmettiği dönüm noktası niteliğinde bir karardı. Ülkedeki kürtaj oranı 15 ve 44 yaş arası her 1000 kadından 30’u kürtaj yaptırdığı 1980 yılında zirve yaptı ve 2018’de ise her 1000 kadından 11,3 kadın kürtaj yaptırarak düşüş yaşadı. 2018 yılında yaptırılan kürtajların %77,7'si 9 hafta ve altında, %92,2'si ise 13 hafta ve altında gerçekleşti.

En çok kimler etkilenecek?

Kürtaja erişimi kısıtlamak, özellikle yoksul kadınları etkileyecek. Siyah ve Latin Amerika kökenli kadınların bu durumdan orantısız etkilenmesi öngörülüyor. Ülkede kürtaj yaptıranların %61'i etnik azınlıklardan oluşuyor. 20'li yaşlardaki kadınlar kürtaj yaptıranların çoğunluğunu oluşturuyor. 2019'da kürtaj olan kadınların %57'si bu yaş grubunda olarak açıklanmıştı.

2020 itibariyle, ilaçla düşük yaptırma, kürtajların %50'sinden fazlasını oluşturuyordu. Doğum kontrolüne erişimin artması, kürtaj oranındaki düşüşlerle istatistiksel olarak ilişkilendirilmiştir.

Yasak adımı ne zaman atıldı?

1995'ten bu yana, Kongre Cumhuriyetçileri tarafından yönetilen ABD Temsilciler Meclisi ve ABD Senatosu, kürtajı yasaklamak için birkaç kez harekete geçti. Bu tür adımlar büyük bir farkla iki kez kabul edildi ancak Başkan Bill Clinton, sağlık istisnalarını içerdiği gerekçesiyle Nisan 1996 ve Ekim 1997'de bu yasa tasarılarını veto etti.  2002 Yılı Doğmuş-Canlı Bebekleri Koruma Yasası (The Born-Alive Infants Protection Act of 2002-BAIPA), 5 Ağustos 2002'de bir Kongre Yasası ile yürürlüğe girdi ve George W. Bush tarafından yasalaştı. Bu yasa başarısız bir kürtaj girişiminden sonra doğan bebeklerin haklarını savunuyor.

Laci ve Conner Yasası’na götüren süreç nasıl işledi?

2 Ekim 2003'te Meclis, 281-142 oyla, kadına yönelik ölümcül tehdit durumlarında istisna olmak üzere, İntakt dilatasyon ve ekstraksiyonu yasaklayan Kısmi Doğum Kürtaj Yasağı Yasasını onayladı. Bu yasaya göre, bir doktor böyle bir işlemi yapmaktan dolayı iki yıla kadar hapis cezası ve yargılanma ile karşı karşıya kalabilir. 21 Ekim 2003'te Amerika Birleşik Devletleri Senatosu tasarıyı 64-34 oyla kabul etti ve bazı Demokratlar da destek verdi. Tasarı, 5 Kasım 2003'te Başkan George W. Bush tarafından imzalandı, ancak federal bir yargıç, yasanın kamu hukuku haline gelmesinden sadece birkaç saat sonra birkaç eyalette uygulamasını engelledi.

Yaygın olarak "Laci ve Conner Yasası" olarak bilinen Doğmamış Şiddet Mağdurları Yasası, Kongre tarafından kabul edildi ve 1 Nisan 2004'te Başkan Bush tarafından yasalaştırıldı ve bu yasa hamile bir anneyi öldüren birine karşı iki suçlama yapılmasına izin verdi. Bazı eyaletlerde 24 Haziran 2022'den itibaren kürtaj için cezai yaptırımlar uygulanıyor. Kürtajı yasa dışı hale getiren eyaletlerdeki cezalar değişiklik gösteriyor.

Hangi eyaletlerde yasak var?

2022'den önce tüm ABD eyaletlerinde kürtaj yasaldı ve her eyalette en az bir kürtaj kliniği vardı. Kürtaj tartışmalı bir siyasi konu olmaya devam ediyor ve çoğu eyalet kürtajı kısıtlamak için girişimlerde bulunuyor.  Anayasal kürtaj hakkının Yüksek Mahkeme tarafından Cuma günü bozulmasından sonra, birçok eyalet kürtajı neredeyse tamamen yasakladığını duyurdu. Kürtaj yasağının Cuma gecesi yürürlüğe girdiği eyaletlerden biri Utah oldu. Eyaletin “tetikleme yasasını” destekleyen Utah Cumhuriyetçi eyalet senatörü Daniel McCay, Utah’daki kadınların kürtaj yaptırmak için komşu eyaletlere gitmesinin yanlış olacağını, ancak onları bunu yapmaktan alıkoymak için acil bir planı olmadığını söyledi.

Ohio eyaletinde de kürtaj yasağı yürürlüğe girdi. Alabama eyaleti de tecavüz ve ensest kurbanları da dâhil olmak üzere herhangi bir hamilelik durumunda kürtaj yapmayı suç haline getirdi. Duyurudan kısa bir süre sonra, Arkansas'ın sağlık departmanı, eyaletteki iki kürtaj sağlayıcısına, tıbbi bir acil durumda annenin hayatını korumak dışında tüm kürtajları yasaklandığını söyledi. Batı Virginia'nın tek kürtaj kliniği Cuma günü kürtaj yapmayı bıraktı. Missouri'de başsavcı Eric Schmitt, "tıbbi acil durumlar" dışında kürtajı yasaklayan bir eyalet yasasını uygulamak için derhal harekete geçtiğini söyledi. Arizona ve Texas da dahil olmak üzere bazı eyaletlerde, kürtaj klinikleri, devam etmenin yasallığını değerlendirirken geçici olarak kürtaj yapmayı durdurdu.

Kimler kadınlara söz verdi?

Bu arada, birçok eyalet kürtaj hakkını koruyacaklarına dair söz verdi. Washington belediye başkanı Muriel Bowser, şehri “Seçme yanlısı bir şehir" ilan etti, ancak bir eyalet değil, bir bölge olarak, Kongre'nin gözetiminde olduğu için artık savunmasız olduğu konusunda uyardı. Kaliforniya, Washington ve Oregon'un Demokrat valileri, kürtaj haklarını korumaya ve kürtaj için diğer eyaletlerden batı kıyısına seyahat eden kadınlara yardım etme sözü verdi.

Çeviri: NuJİNHA