DİLAN MUHAMMEDİ

Mahabad - İranlı insan hakları örgütlerinin verilerine göre yalnızca geçen yıl en az 333 kişi idam edildi. 2021 yılı verilerine dayanan bilgilere göre ise İran’da idam cezası oranı önceki yıllara oranla yüzde 25 artış gösterdi. Uyuşturucu ve ilintili suçlardan 126 kişi idam edilirken, 2020 yılına oranla bu rakamın beş kat arttığı aktarılıyor. Peki idam karşıtı kampanyalar ile ülkede bu cezanın önüne geçilebiliyor mu? İdam karşıtı kampanyalar etkili oluyor mu? Bilindiği üzere idam cezası öncelikli olarak cinayet-öldürme gibi suçlar için geçerli ancak ana-baba rızası dahilinde katledilen kişinin “kan parası” ödenmesi kabulü ile bu ceza infazı ertelenebiliyor. Kamuoyunda yapılan çalışmalarla belirlenen fiyatın karşılanması için kampanyalar yürütülüyor ve etkili yürütüldüğü taktirde affa kadar gidebilen bir süreç de yaşanıyor.

Bazı eyaletlerle kampanyalar yürütüldü

Elbette idam cezasının komple kaldırılması üzerine de çalışmalar yürütülüyor ancak idam cezası alanların cezalarının kaldırılması “kan parası”nın ödenmesi de bataklığı kurutmak anlamını taşımasa da dahi bir insanın daha darağacından kurtulabilmesi anlamını ifade ediyor. İdam cezası kasten ya da kasıtsız öldürmeleri de kapsıyor, trafikte yaşanan ölümlerle ise bu ceza ayrılıyor. Ülkede başta Sinê (Sanandaj), Kirmanşah ve Urmiye olmak üzere bazı eyaletlerde çeşitli kampanya ve çalışmalar yürütüldü, kamuoyu oluşturuldu. Aktivistler, aileler gibi çevreler tarafından yürütülen kampanyalarda ailelerin rızalarını almaktan infazın ertelenmesi için yürütülen eyalet bünyesinde ve hukuki çalışmalar da yer alıyor. Kasten işlenen cinayetlerde dahi aileler vicdani olarak idam cezasının infazının gerçekleşmesinden duyacakları rahatsızlık nedeniyle kampanyaya destek verdiği görülüyor.

Bahtiyar Sahrai idamdan kurtarıldı

İran’da idam cezasının infazının önüne geçilen bir kampanya da Bahtiyar Sahrai için gerçekleştirilmişti. Bahtiyar Sahrai kazara-kasıtsız olarak ölüme sebebiyetten idam cezası almıştı. Kirmanşah’ta görülen davada alınan idam cezası yürütülen çalışmayla af ile sonuçlandı. Bahtiyar Sahrai’nin kardeşi Meryam Sahrai kampanyanın en etkili yürümesindeki isimlerin başında geliyor. Kardeşini idamdan kurtarmak için yürüttüğü mücadeleyi sorduk kendisine.

Kardeşinizin idam edilmemesi için büyük bir maddi bütçe toplamanız gerekti ve bu süreç nasıl yürüdü? Nasıl destek bulabildiniz?

Herkes elinden geldiğince yardım etti ama yardımların çoğu bizim bölgemizden geldi. Her kesimden yardım ettiler ama çoğu esnaf ve sokaklardan geldi. Bilhassa çarşı esnafları büyük destek verdi.

İnfaz ve cezalandırma, suçu ortadan kaldırmada gerçekten etkili mi?

Genel olarak, yürütmenin (idam cezasının) iyi bir imajı yoktur, ancak gerçekleştikten daha sonra kendisiyle getirdiği komlikasyonları vardır. Şüphesiz infazın manevi, psikolojik, kişisel ve sosyal birçok etkisi vardır ve toplumun idama az veya hiç gitmemesi için bir platform sağlanmalıdır.

Tüm idam mahkumlarının affedilmesi, intikam ve infaza gerek kalmaması için toplum ne gibi önlemler alabilir?

Kardeşimiz serbest bırakıldığında gönlümüzün en derininden gelen gerçekten çok mutlu olduk. Ailenin havası tamamen değişti ve hemcinslerimizin de yardımıyla tüm zihinsel ve duygusal baskılardan kurtulmayı başardık. Elbette toplum, norm ihlallerinin azaltılmasına yardımcı olacak çeşitli çok yönlü ve gönüllü çözümler geliştirilebilir. Din alimleri, üniversite hocaları, uzmanlar, hukukçular bu konuda çok yönlü bir çeşitli çalışma yapmalı. Bir de vicdan bu konuda çok önemli bir faktör. Bir aile vicdanını idam infazı gerçekleştiğinde asla susturamaz ve bunun önemine de dikkat çekmek gerekir. Bir de çalışmanın en zor kısımlarından biri idam infazının iptali konusundaki diyalogtur.