Seslerini geleceğe taşıdılar

Kadın dengbêjler içli sesleri ve derin duygularıyla strana hayat verir, hikayelerini anlatırlar. Radyo Erivan, Diyarbakır, Urmiye, Duhok ve Qamişlo’dan duyuluyordu sesleri. Fatma İsa, Susika Simo, Sisa Mecid, Zadina Şakir ve Aslika Qadir, Radyo Erivan aracılıyla seslerini bu yerlere ulaştıran kadınlardan. Kürt kültürünü, yaşamını sesleriyle geleceğe taşıdılar. Sanatın ve yaşamın her alanında kadının varolduğunu kanıtlayan kadın dengbêjler, bugün Kürt kadını ve tüm kadınlar için önemli bir kazanım ve statü elde etmesindeki önemli bir mirastır. Bizlerde 5 günlük dosyamız ile hem dengbêjliği hem de tarihe adını yazdıran dengbêj kadınları konu aldık.

Haber Merkezi - Kürt sözlü edebiyatında “kılam” ve “stran” söyleyen sanatçılara Dengbêj denir. Bu sanatçılar, Kürt kültürünün temel alt yapısını oluşturan ve binlerce yıllık Kürt edebiyatının günümüze kadar ulaşmasını sağlayan Dengbêjler, seslendirdikleri "kılam" veya “stranlarla” dinleyenlerin bam teline dokunuyor. Toplum bilimini, filozofluğu, sözlü edebiyatı, siyasi ve tarihi misyonu barındıran Dengbêjlik, tarih boyunca kültürlerini sözle icra etmek zorunda kalan Kürtler için önemli bir anlatı aracı oldu. Kürt edebiyat tarihini günümüze kadar ulaştıran dengbêjler, erbane (tef), bılur (kaval) gibi çalgılar eşliğinde kılamlarını söyleseler de, dengbêjlerin çoğu herhangi bir çalgı aleti kullanmadan, gırtlak gücüne dayanarak sanatlarını icra ederler. Öyle bir anlatı güce sahip olan dengbêjler, saatlerce klamlarını seslendirmelerine rağmen, dinleyiciyi sıkmadan söyledikleri hikayenin içine sürüklemektedir. Kılamlarını seslendiren dengbêjler, bazı yerlerde sesini düşürerek bazı yerlerde hikaye anlatımına geçerken bazı yerlerde de tekrar kılam makamına dönerek dinleyiciyi seslendirdiği hikayenin içine çekiyor.

Ortak ulus ruhu oluşturdular

Dengbêjlik, ayrıca Kürt kültürü ve dilinin asimilasyondan kurtulması konusunda önemli bir rol da oynamış ve Kürtçe’yi diri, canlı tutarak günüme ulaşmasını sağlamıştır. Bunun yanı sıra Mem û Zîn ve Fatime ile Eli’nin hikayesi gibi bir çok hikayenin de günümüze kadar ulaşmasında büyük bir katkı sundular. Tarih kokan dengbêjlerin kılamlarına iyi kulak verilirse, o kılamın hangi döneme ait olduğunu anlamak çok zor değil. Kürtler yaşadıkları acıyı, aşkı, sevgiyi kılamlar sayesinde canlı tutuluyor.  Özellikle bu anlamda kadın dengbêjler önemli bir rol oynayarak, Bağdat ve Êrivan radyosu aracılığıyla seslerini Kürtlerin olduğu bütün yerlere ulaştırdılar. Dengbêjler, sesleriyle ortak ulus ruhu da oluşturdu.

Kadınlar dengbêjlikten vazgeçmedi

Ancak karanlık Çağ olarak tanımlanan Orta Çağ’da bütün alanlarda olduğu gibi kadın dengbêjlere de yasaklar getirildi. Kadınların şarkı söylenmesi ve erkeklerin onların sesini duyması günah olarak ele alındı. Ne oldu da kadın sesi birden haram ve günah sayıldı. Kimse bunu sorgulamadı, sanki varmış gibi kabul etti. Buna yeniden başkaldıran kadınlar oldu. Her şeye rağmen dengbêj kadınlar evlerini çocuklarını bıraktı, ama dengbêjlik kültüründen uzaklaşmadı. Meryem Xan, amca kızı Elmas Xan ve Eyşe Şan buna örnek dengbêjlerdir. Aileleri onları dengbêjlikten koparmak istediği zaman onlar evi terk ettiler ve dengbêjliğin peşinden Bağdat radyosuna kadar gittiler. Her şeyi arkasından bırakan ve yaşamının sonuna kadar dengbêjliğe hizmet eden Meryem Xan’ın “Sanat kanıma işledi, onsuz yaşayamam” sözleri bu durumu gözler önüne sermektedir. Dengbêj Sisa Mecid ise 1960 yılında Ermenistan’ın Demirçiyê Masisaa’da dünyaya geldi. Sise güzel sesi ile Erivan Radyosunda yankılandı. Güzel ve akıcı sesiyle tanınan Sise 21 Ekim 2019’da yaşamını yitirdi. Ardından sesini, eskimeyen şarkılarını miras bıraktı.

Yarın: Sınırları aşan bir dengbêj: Sûsika Simo