HENAN HARIT

Fas – Fas’ın yeni oluşan hükümetinde kadınların önemli ve stratejik pozisyonlarda yer alması, önceki hükümetlerin normal uygulamalarının dışına çıkması anlamına geliyor. Kadınların Birlik ve Kadın Bakanlığı ya da devlet memuru görevinde yer alması gibi stratejik ve yaşamsal bakanlıklara görevlendirilmesi çok zor bir şekilde yapılıyordu. Haberimizde hem Fas hükümetindeki kadınların durumunu hem de kendilerine verilen bakanlık sorumluluklarının kalitesini ve katılımlarındaki yükseliş ve düşüş arasındaki değişime odaklandık.

7 Ekim'de açıklanan yeni kabinede, stratejik bakanlıklara yedi kadın atandı. Kadınlara ilk kez önemli, dengeli ve stratejik bakanlık görevleri verildi. Fas tarihinde ilk kez, bir kadın Ekonomi ve Maliye Bakanlığında yüksek bir konuma sahip oldu.

Fatima Zahra Amour Ulusal Toprak Hazırlama Bakanlığı, Yeniden Yapılanma, İskan ve Kent Politikası Bakanlığı görevini devraldı. Hükümetin bileşimini kadınlaştıran diğer kadın uzmanlar arasında yer alan, Fatima Zahra Amour aynı zamanda Turizm, Sosyal Ekonomi ve Destek Bakanı görevini üstlendi. Ayrıca Leyla Benali, Enerji Dönüşümü ve Sürdürülebilir Kalkınma Bakanı olarak atandı. Bu arada, Toplumsal Entegrasyon ve Aile Danışmanlığı Bakanlığı görevini 2007 yılından bu yana kadınlar yürütüyor. Awatef Hayar'i de bu bölümün bakanı olarak atandı.

Tarihte bir ilk

1990'lardan önce Fas'ta kurulan hükümetlerde kadınlar yer almıyordu ve 1997'de Faslı kadınlar, ülke tarihinde ilk kez Abdulletif Filali başkanlığındaki hükümete dört kadının aday gösterildiği önemli bir aşamaya geldi.

Aziza Benani, Yüksek Öğrenim ve Bilimsel Araştırma Bakanlığı'ndan Sorumlu Devlet Sekreteri olarak atandı. Aynı zamanda Olimpik atleti Nawal Al-Mutawakel, Sosyal İşler Bakanı ile birlikte devlet yazarı olarak atandı.

Amina Benkhadra, Enerji ve Maden Bakanı olarak atandı ve Zolikha Nasiri, Sosyal İşler Bakanı olarak görevlendirildi.

1998 hükümeti döneminde Padişah II. Hasan, Aisha Belarbi'yi 1998-2000 yılları arasında işbirliğinden sorumlu Dışişleri ve İşbirliği Bakanlığı'nın Devlet Sekreteri olarak görevlendirdi. Aynı zamanda Nozha Al-Shakrouni, 1998-2002 yılları arasında özel ihtiyaçları olan insanlardan sorumlu devlet sekreteri olarak atandı. Son hükümet değişikliğiyle birlikte Kadın, Aile ve Çocuk İşleri ve Engelliler Birliği Bakanı Delegesi olarak görevlendirildi.

Kadınların hükümetteki yeri

Kadınların 1997 yılından bu yana Fas hükümetinde yer almasıyla ilgilenen ve siyaset bilimi doktoru ve kadın sorunları araştırmacısı Sabah Al-Omrani, bu yıl 30 üyeli bir hükümete dört kadın bakanın atandığını söyledi. Bu sayı 1998 geçici hükümetinde iki kadın bakana düştü. Bu atama, kadınların demokratik yapıdaki konumlarının güçlendirilmesinin önemini teyit ediyor. Aynı zamanda, kadınlara ayrılan görev devlet sekreterliği sözcülük anlamına geliyor bu da kadınların hükümetin tam üyesi olamadıklarını gösteriyor.

2002 yılında, Idris Jetou hükümetine dört kadın atandı. 2007 yılında kurulan Abbas El Fassi hükümetine ise yedi kadın bakan atandı. Sağlık Bakanı olarak Yasmina Baddou, Gençlik ve Spor Bakanı olarak Nawal El Moutawakel, Enerji, Maden, Su ve Çevre Bakanı olarak Amina Benkhadra, Kültür Bakanı olarak Soraya Akritif (Soraya Jebran olarak tanınıyor) ve Nozha Skalli, Kadın, Aile ve Sosyal Kalkınma ile Dayanışma Bakanı olarak atandı. Aynı zamanda Latifa El Obeida okul eğitiminden sorumlu Devlet Sekreteri ve Latifa Akhrbash, Dışişleri ve İşbirliği Bakanı Devlet Sekreteri olarak görevlendirildi.

2000 yılında Fas tarihinin ilk kadın bakanının atandığını ve 7 Kasım 2002'de açıklanan hükümette bu sayının üçe yükseldiğini belirten Sabah El Amrani, bunun kadının konumunun arttığının göstergesi olduğunu belirtti. 19 Eylül 2007'de açıklanan hükümete kadınların demokratikleşmedeki oranı Fas tarihinde ilk kez yedi kadın bakanın atanmasıyla daha da güçlendi.

İlk hükümet değişikliğinde kadın bakan

Feminist hareketler, 2011'de yeni anayasanın kabul edilmesinin ardından 2012'de Abdullah Benkirane başkanlığında kurulan hükümette kadınların varlığını güçlendirmeyi umarken, Bassima Hakkaoui'nin Kadın, Aile ve Sosyal Kalkınma ile Dayanışma Bakanlığı’ndan sorumlu tek kadın olarak atanması bu umutlarını söndürdü.

Ancak İstiklal partisinin hükümet koalisyonundan çekilmesi ve yerine Bağımsızlık Ulusal Mitingi’nin gelmesiyle sayısı hızlı bir şekilde arttı. Kadınlar, 5 bakanlık alarak buradaki alanını genişletti. Fatima Marwan El Sanatları, Sosyal Ekonomi ve Birlik Bakanı oldu. Mubaraka Bouaida Dışişleri ve İşbirliği Bakanı Delegesi olarak atandı. Soumaya Ben Khaldoun Milli Eğitim, Araştırma ve Bilimsel Eğitim Bakanı Delegesi, Hakima Al-Haiti Çevre Bakanlığı sorumlu delegasyonu, Shferat Afilal Su Sorumlusu Bakanı olarak atandı. Aynı zamanda 2015 yılında Jamila El Moslli, Soma Benkhaldoun’un yerine Yüksek Öğrenim ve Bilim Araştırma Bakanı delegesi olarak görev aldı. 

2017 yılında sekiz kadın bakan ve sekreter

Nisan 2017'de kurulan Saad Eddine El Othmani hükümetinde bir kadın bakan ve 8 kadın devlet görevlisi atandı. Ancak 9 Ekim 2019'da gerçekleştirilen hükümet değişikliği sırasında, kadınların katılımı 4 bakanlıktı.

2011 yasasının ardından cinsiyet eşitliği ilkeleri bakımından büyük umutlar yarattığını ifade eden Sabah Al-Omrani, “Eşitlik prensibinin ve imkanının 19 bölümü kadın ve erkekler için yeni bir dil benimsedi. Ancak anayasanın ardından gelen hükümet çıkarlara göre değildi ve beklentileri karşılayamadı” dedi.

Fas kanununun 19. maddesi, kadın ve erkeklerin Fas tarafından onaylanan uluslararası anlaşmalarda tanınan eşit koşullar kapsamında eşit, medeni, siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel ve çevresel hak ve özgürlüklerden yararlanabilmelerini sağlıyor. Sabah Al-Omrani, Fas’ta son yıllarda, özellikle 2011 anayasasından sonra, kadınların genel işlerinin yönetimine katılım sorunun çözülmesi yönündeki çıkarların artması gerektiğini düşünüyor. Toplumun yarısının katılımı dışında, toplumun hukukun üstünlüğünü güçlendirmenin veya demokratik uygulama kurallarının oluşturulmasında ilerleme sağlamanın mümkün olmadığına dikkat çekiyor.

Sabah Al-Omrani, kadınların parti örgüt ve seçim pozisyonlarında artan katılımına rağmen, kadınların çıkarına olan yasa ve yönetmeliklerin çıkarılması sürecini etkilemeye yardımcı olacak olan üst düzey ve başkanlık düzeyindeki temsillerinin az olduğu görüşünde.

Eşitlik mekanizmalarının garantisi

Kadınların siyasi olarak güçlendirilmesi yönündeki çalışmalarının başarısı için gerekli koşullara değinen Sabah Al-Omrani, "Uygun mekanizmalara, farklı medyaları kullanmaya ve siyasi partileri hükümette en fazla sayıda kadına sahip olmaya teşvik etmeye odaklanmamız gerekiyor” dedi. Kadın eşitliğinin en geniş anlamıyla nasıl sağlanacağı konusuna da, siyaset sahnesini kadınlaştırmak için sayısal düzeyde değil, karar alma süreçlerinde de kadınların gerçek katılımında siyasi aktörlerin gerçek bir iradesine ihtiyaç olduğunu vurguladı.

“Ağır sorumlulukları var”

Kadın Hakları Derneği Federasyonu üyesi Samira Moha, kadınların yeni hükümetteki varlıklarına ilişkin konuşarak, yeni hükümette kadınların temsilinin sadece rakamlarla değil, kadınlara ayrılan bakanlıklara değindi. Mevcut kadın bakanların korona virüs nedeniyle önlerinde zor bir görevin olduğunu belirten Samira Moha, yeni hükümetin özellikle kadın hakları konusunda ağır sorumluluklar üstlendiğini söyledi.