İran uygarlıklarında tarihe damga vuran kadınlar savaş alanlarında yer alıp orduları yöneterek, geliştirdikleri savaş taktikleri ve yönetimdeki katkıları ile tarihin seyrini değiştirdi.

MALVA MIHEMED

Haber Merkezi – İran coğrafyası tarih boyunca bir çok uygarlığa tanıklık etti. Tarih boyunca kadınlar, savaşlara aktif katıldı ordulara öncülük yaptı. Tüm yasaklamalara rağmen kadınlar yönetimlerde söz hakkı elde etti.

Kadınlar ticarette aktif

Ahameniş İmparatorluğu (M.Ö. 550-330) en eski ve döneminin en güçlü imparatorluklarından biri olarak kabul edilir. Büyük Kiros olarak bilinen II. Kiros (M.Ö. 559-530), Ahameniş İmparatorluğu'nun kurucusudur.  Tarihçilere göre kadınlar, mülk sahibi olma ve kendi işlerini yürütme hakkına sahiptiler. Ayrıca kadınlara ticari işler yapma miras hakkı da tanınmıştır. Kiros'tan sonra yönetime geçen I. Darius (M.Ö. 550- 486) ise kadınları ikinci plana itti. Dini törenlerde kadınlara ağızlarını ve burunlarını kapatma zorunluluğu getirildi.

Ölümü ardından yas tuttulan kraliçe

Büyük Kiros döneminde kadınların bu düzeyde haklara sahip olmasının ve ön planda olmasının esas sebebi yönetimde söz sahibi olan Kraliçe Cassandane'dir.  Tarih sayfalarına büyük Kiros'un eşi olarak geçerek hakkı verilmeyen kadınlardandır. Tarihçi Heredot'a göre kraliçenin ölümünün ardından saray ve halk 6 gün yas tutmuştur. Ayrıca Araştırmacı Abraham Valentine Williams Jackson tarafından 1907’de yazılan, “İran, Geçmiş ve Bugün” kitabında Süleyman Hapishanesi'nin antik yerinde Kraliçe Cassandane’nin bir mezarının resmi bulundu.

Atusa Shahbanu tahta geçti

Yine hakkında fazla bilgiye yer verilmeyen ve Heredot'un aldığı notlardan tanıdığımız Kraliçe Cassandane'nin kızı Atossa olarak da bilinen M.Ö. 550-475 yılları arasında yaşamış Atusa Shahbanu'dur. Yaptığı evlilikler ve saraydaki otoritesini yazan Heredot, Büyük Kiros'tan sonra tahta çıkan Darius'un eşi olduğunu belirtir. Atossa için ayrıca memesi üzerindeki kanayan yarayı kestirdiği belirtilir. Bu durum meme kanserinin ilk teşhiş ve belirtisi olarakta ele alınır.

Darius'un , topluluktaki gücü ve etkisi nedeniyle Atossa ile evlendiği ççünkü Atossa'nın, Ahameniş kraliyet ailesinde önemli bir rol oynadığı ve kraliyet divanında mutlak otoriteye sahip olduğu kimi tarihçiler tarafından belirtilmektedir. Mezarının ise Persepolis antik kentinin 12 km kuzeybatısında olan ve bugünki İran'ın Fars eyaletindeki İstahr ve Şiraz yakınlarında bulunan Nakş-Rustam haçları ya da Fars haçlarında olduğu ileri sürülür. Burada kayalara oyulmuş taş yazıtların yanı sıra Atossa mezarı da dahil olmak üzere dört Pers Kralı’nın mezarı bulunmaktadır.

Denizleri aşan kraliçe Artemisia

I. Artemisia, MÖ 400'lü yıllarda yaşamış Pers İmparatorluğuna bağlı ilk amiraldir. Pers-Yunan savaşlarında önemli bir yer edinen ve dönüm noktalarından biri olarak görülen Salamis boğazında gerçekleşen Salamis savaşı ile tanınmıştır.Halikarnas’ın (şimdiki Bodrum) Yunan asıllı kraliçe Artemisia, eşi Kral I. Khacharyasha'nın saltanatı sırasında, Yunanlılara karşı Salamis savaşı döneminde Artemisia, Pers donanmasını komuta etti ve bununla birlikte kadınlara dayatılan kuralları yıktı. Artemisia, Persler ile Yunanlılar arasındaki Salamis savaşının Yunanlıların gücünden dolayı Perslerin lehinde bitmeyeceğini öngördü ancak Persler onun tavsiyesini dinlemeyerek orduyu yönlendirdi. Artemisia, eski Yunan kuvvetleri ile Pers müttefiklerinin gemileri arasında sıkışıp kalırken, Yunanlılara yaptığı taktikle savaşı kazandı. Yunan tarihçi Herodot, Artemisia'yı övdü ve gemilerinin komuta açısından Pers filosunun en iyi gemileri arasında olduğunu belirtti. Yunan mitolojisinede konu olan Artemisia'nın o dönem yapılan heykeli Türkiye'de Bodrum olarak bilinen Ege sahilinde yer almaktadır.

Tabuları yıkan kraliçe

Yapılan araştırmalara göre Part ve Aşkan hanedanları döneminde kadınlar, boşanma hakkına sahiplerdi ama dönemin kadını ikinci plana atan eve hapseden, kürtajı yasaklayan yasaları kadınlar üzerinde hakimdi.Savaş zamanında kraliçeler sarayda kalır ve diğer kadınlar ise orduda görev alırdı. Aşkan, Ahameniş krallığı gibi değildi. Çünkü kadınların  yönetime dahil olmasına izin vermiyorlardı. Ancak Kral V. Phratis'in annesi Kraliçe Moza bu tabuyu yıktı. Kadınların ülke işlerine müdahalesinin açık bir örneği olduğu.

Seleukos İmparatorluğu ve kadınların durumu

Seleukos İmparatorluğundaki kadınların durumu, sonraki iki imparatorluktaki kadınların durumuyla aynıydı. Tarihçi ve yazarlara göre, her ne kadar Seleukos hanedanı uzun süre devam etmişse de kadınların statüsünden bahseden az sayıda kaynak ve belge bulunuyor. Seleukos İmparatorluğu, İskender'in ölümünden sonra Makedonya İmparatorluğu'nun parçalanmasıyla İskender'in generallerinden I. Seleukos tarafından kurulan Helenistik imparatorluk, M.Ö. 2-3. yüzyıllarda Batı Asya bölgesinde iktidardaydı.

Sasanilerde taht Borandaxt’a teslim edildi

II. Kisra’nın iki kızı Borandaxt ve Azermidaxt da Sasanilerde krallığı yönetti.  Borandaxt, Qeyser’in kızı Meryem'in kızıdır ve birinci dönem 529-631 yılları arası ile ikinci dönem 631-632 yılları arasında Sasani İmparatorluğu'nun kontrolünü ele almıştır. Bilgeliği ve adaleti ile tanınırdı. Borandaxt, Şehrbaraz’ın kuzeni III. Erdeşir’den sonra tahta çıktı. Sasaniler’de tahta geçecek erkek olmayınca taht Borandaxt’a teslim edildi. Borandaxt, Bizans İmparatorluğu ile bir anlaşma yaparak İran'da barışı sağlamaya çalıştı. Hükümdarlığı sırasında adalet sağlandı ve altyapıyı yenilemek, vergileri azaltmak ve üzerinde kendi resminin olduğu yeni bir para birimi çıkarmak için çalıştı. Ancak Borandaxt'ın Sasani tahtının merkezi otoritesini yeniden kurma çabaları, iç savaş nedeniyle başarısız oldu. Bazı tarihçiler suikaste uğradığını öne sürerken, diğerleri tahttan çekildiğini söylüyor.

Kadınlar daha aktif ve etkili oldu

Tarihçilere göre, Fars imparatorluklarının 32’nci kraliçesi, Kraliçe Borandakht'ın kız kardeşi Azermidaxt’ır. 631'de Sasani İmparatorluğu'nu sadece altı ay yönetmiştir. Horasan hükümdarı Rustem İbni Hürmüz, kendisiyle evlenmek ister ancak bu teklifi kabul etmeyen Azermidaxt, Rustem İbni Hürmüz tarafından öldürülür. Azermidaxt’ın öldürülmesi, İran'daki iktidar krizinin derinleşmesine nedeni olur. Kadınların genel çalışma alanları sadece seramik ve halı yapmayla biliniyordu ama Sasani döneminin sonunda kadınlar daha aktif ve etkiliydi. Fars ülkelerinin İslamlaşmasına karşı medeniyet ve imparatorluğun dini ve kültürel mirasının korunmasına daha fazla katkıda bulundular.

Devam ediyor...