Afganistan’da 2022 yılı yaşanan onlarca hak ihlali gölgesinde geçse de, bu yıl aynı zamanda kadın ve halkın Taliban’ın baskısına ve kaliamlarına karşı büyük bir direniş gösterdiği bir yılda oldu.

BAHARİN LEHİB

Kabil-  Başta kadınlar olmak üzere Afganistan halkı için 2022 yılı Taliban'ın yasak ve baskısı altında bir yıl olsa da aynı zamanda dreniş dolu bir yıl oldu.  Çocuk Fonu, Afganistan'daki aç insan sayısını bu yıl 6,6 milyon olarak açıkladı ve Afganistan'ın yaşam koşullarının en kötü olduğu ülkeler listesinin başında yer aldığını duyurdu.

En güvensiz ülke

Afganistan Özgür Basın Destekçisi Ofisi yayınladığı yıllık raporunda, 2022'de gazetecilere yönelik tehdit, işkence, hapis, katliam ve kayıplar yaşandığını belirtti. Sınır Tanımayan Gazeteciler, gazeteciler için en güvensiz yerler listesinin başında Afganistan'ın olduğunu duyurdu.

139 kadın ve 165 çocuk öldü

Pakistan Ulusal İnsan Hakları Komisyonu yıllık raporunda, Karaçi'deki kadınlar hapishanesinde yasal belge eksikliği ve tehlikeli suçlar nedeniyle en az 139 Afgan kadın ve 165 çocuğun öldüğünü açıkladı.

Dünya Mutluluk Raporu, dünyanın 146 ülkesi arasında yaptığı yıllık araştırmasında Afganistan'ı dünyanın en mutsuz ülkesi ilan etti.

Çocuk işçiliği yüzde 21 arttı

NPR yıllık raporunda, Afganistan'daki kömür madenciliğinde iş gücünün büyük bir kısmının çocuklardan oluştuğunu belirtti. Taliban Maden ve Petrol Bakanlığı'na göre NPR, bu bakanlığın bu yıl (2022) günde yaklaşık 10 bin ton kömür ihraç ettiğini söyledi. Afganistan'da çalışan çocuk sayısının bir önceki yıla göre yüzde 21 arttığı da bu raporda belirtiliyor.

Haşhaş ekimi arttı

UNODC raporuna göre Afganistan'da haşhaş ekimi bu yıl bir önceki yıla göre yüzde 32 arttı. Bu artış, Taliban'ın iktidara gelmesiyle birlikte, her türlü sarhoş edici maddenin yetiştirilmesinin suç olduğu ve ihlal edenler hakkında yasal işlem başlatılacağı emrini verdiği zamana denk geldi.

Afganistan'daki doğal afetler

Kötü güvenlik durumunun yanı sıra, Afganistan'daki doğal afetler nedeniyle binlerce insan yaşamını yitirdi. Khost ve Paktika depremlerinde binden fazla insan yaralandı ve yaşamını yitirdi. Yine çok sayıda ev yıkıldı.

Nangarhar, Panjshir, Khost, Paktika, Logar, Maidan Wardak, Ghazni, Kunar, Laghman, Parwan, Paktia, Takhar, Bamyan, Baghlan, Samangan, Balkh, Sarpol, Uruzgan, Kandahar, Nimroz ve Farah gibi illerin çoğunda yaşanan sel nedeniyle büyük can kayıpları yaşandı.

Çiftçiler kuraklıktan şikayetçi

Kuraklık Afganistan halkı için bir başka sorundu. Taliban'ın yeniden iktidara gelmesiyle birlikte görevini kaybeden insanların çoğu çiftçiliğe döndü ancak iyi sonuçlar alamadılar ve bunun başlıca nedenlerinden biri de susuzluktu. Ülke nüfusunun büyük bir bölümünü oluşturan Afgan çiftçiler, ülkede iktidardaki hükümetlerin planlama yapmaması nedeniyle her zaman ürünlerini makul bir fiyata satma sorunuyla karşı karşıya kalıyor. Her yıl bazı sebzeler çok ekilmekte ve bu durum pazarda artışa neden olmakta ve çiftçi bunları çok düşük ve önemsiz bir fiyata satmak zorunda kalmaktadır.

Taliban yönetimi altındaki mahkumların durumu

Taliban iktidara geldiğinde geldiklerinin ilk günü hapishanelerin kapılarını açtı. Tabii bunu sadece erkek cezaevlerinde yaptılar. Kadın ve çocuklar hala cezaevindeydi. Serbest bırakılan mahkumlar arasında, ciddi suçlar işleyen IŞİD tutukluları ve Taliban üyeleri de serbest bırakıldı. Taliban hapishaneleri genel müdürüne göre, Afgan hapishanelerinde aralarında kadın ve çocukların da bulunduğu 12 binden fazla mahkum bulunuyor. Afganistan genelinde ise 800 kadın tutuklandı.

İşkencede sınır yok

Taliban hapishanelerinin genel müdürü, “Mahkumlarımız siyasi değil, tüm mahkumlar suçlu” diye iddia etti. Ancak medya, kadın aktivistler, sivil aktivistler, Taliban'ın siyasi muhaliflerin, gazetecilerin ve sosyal medya aktivistlerinin Taliban'ın gözetimi altında olduğunu bildiriyor. Bu tür mahkumlar, Taliban'ın 40'ncı istihbarat karargahında işkenceye tabi tutuluyor. Ailelerine ise bilgi verilmiyor. Taliban'ın 40'ncı İstihbarat Müdürlüğü'ndeki tutuklulara her türlü işkencenin uygulandığına, bazen de tutukluların bilincini kaybettiğine veya yaşamını yitirdiğine dair farklı görüşler ve raporlar yayınlandı. Mahkumların cezaevlerinde ve gözaltı merkezlerinde işkence ve tacize uğramasına ek olarak, onlarca erkek ve kadın alenen kırbaçlanıyor.

Sağlık durumu

Afganistan'da sağlık hizmetleri, Taliban yönetimi öncesinde de iyi durumda değildi. Ancak Taliban sonrasında yüzlerce doktor ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. Köylerin, ilçelerin ve hatta şehirlerin çoğunda Afgan halkı çok az sağlık hizmeti alıyor veya hiç alamıyor. Taliban Sağlık Bakanlığı'nın yıllık raporuna göre, bu yıl 500'den fazla anne doğum sırasında öldü. Gerçek rakamın daha yüksek olduğunu söylemekte fayda var.

Patlama ve intihar

Afganistan'da doğal afetler, kaçırmalar, hedef alınarak katletme, yoksulluk, işsizlik ve daha bin bir sorunun yanı sıra geçtiğimiz yıl onlarca patlama ve intihar olayı meydana geldi. Afganistan halkı sevdiklerini kaybetti. Bu patlamalar camilerde, halka açık yerlerde, aşure törenlerini düzenleyenlere, okullarda, eğitim kurslarında, yollarda gerçekleşti. Taliban, yerli ve yabancı basının bu olayları haber yapmasına izin vermesede, yüzlerce insanı oluşturan kayıp ve yaralanma istatistikleri ve rakamları yayınlandı. Bu patlamalarda yaşamını yitiren ve yaralananlar arasında kadın, erkek, genç, yaşlı ve çocuklar yer alıyor.

Dini azınlıklara karşı ayrımcılık

Resmi istatistiklere göre Afganistan halkının yüzde 99'u Müslüman, yüzde 80-89'u Sünni ve yüzde 10-19'u Şii'dir. Geri kalanlar ise Hristiyanlar, Yahudiler, Hindular, Sihler ve Ahmediye Müslümanlarıdır. Bu dini grupların çoğu aşağılanmış ve göçe zorlanmıştır. Hristiyanlar ve Yahudiler kimliklerini açıklamaya bile korkuyorlar ve buna hazır değiller. Taliban'ın iktidara gelmesinden sonra bu meseleler daha da arttı. Afganistan'daki Hindular ve Sihler birçok kez tehdit ve tacize uğradıklarından artık dini törenlerini alenen yapamıyorlar. Dini azınlıklar, geçmişte sahip oldukları kötü ekonomik durum nedeniyle ülkeyi terk ettiklerini, ancak şimdi canlarını kurtarmak için Afganistan'ı terk etmek zorunda kaldıklarını söyledi. Şiiler, Taliban hükümeti altında daha fazla ayrımcılığa ve saldırılara maruz kalıyor. Bu yıl, ölümcül intihar saldırılarının hedefi olmanın yanı sıra, Taliban tarafından da ülkeyi terk etmeye zorlandılar. Hayvanları için evlerinden, arazilerinden ve meralarından zorla çıkarıldılar.

Afganistan'da kadın cinayetlerinin istatistikleri

Afganistan'da 2022'de çok sayıda kadın katledildi. Bu kadınların kimisi Taliban şiddetinden, kimisi aile üyeleri tarafından ketledilirken, kimisi de şüpheli şekilde öldü. Taliban, altıncı sınıfın üzerindeki kızların okula gitmesini yasakladı. 2022'nin son günlerinde üniversitelerin ve eğitim merkezlerinin kapılarını kadınlara kapatarak yerli ve yabancı tüm kurumlara kadın çalışanları işten çıkarma talimatı verdi. Dediğimiz gibi bu yıl Afganistan halkı için iyi bir yıl olmadı ama Afgan kadın ve erkeklerinin Taliban'a karşı gösterdikleri direniş çok büyüktü. Afganistan'da Taliban'ın üniversiteleri kızlara kapatma kararına karşı büyük bir protesto dalgası yaşandı. Bu protestolarda dönüm noktası, erkeklerin Taliban'a karşı geniş tepki göstermesi, ülkedeki üniversitelerden onlarca profesörün istifa etmesi ve erkek öğrencilerin üniversiteleri boykot etmesi oldu.

Afganistan her açıdan dünyanın en sefil ülkeleri listesinin başında yer alsa da Guardian Gazetesi 2022 yılını İran ve Ukrayna ile birlikte Afganistan için de cesaret yılı olarak adlandırdı.