افزایش چشمگیر اخراج اجباری افغان‌ها از ایران و پاکستان
در ماه‌های اخیر موج جدیدی از بازگشت اجباری افغان‌ها از ایران و پاکستان شدت گرفته است؛ کشورهایی که زمانی میزبان میلیون‌ها نفر از مهاجران افغان بودند، اما اکنون سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری علیه اتباع بدون مدرک این کشور اعمال می‌کنند.
مرکز خبر – روز جمعه ٢٧ تیرماه، مای‌ساتو، گزارشگر سازمان ملل متحد در زمینه حقوق بشر در ایران با انتشار بیانیه‌ای در حساب کاربری خود در ایکس (توییتر سابق)، ضمن ابراز نگرانی درباره روند اخراج اتباع افغانستان از ایران، اعلام کرد: «گزارش‌هایی دریافت کرده‌ام که نشان‌دهنده الگوهای نگران‌کننده‌ای از بازداشت‌های خودسرانه، نابود کردن مدارک هویتی و بدرفتاری در گذرگاه‌های مرزی و اردوگاه‌های مهاجران است.»
مای ساتو در ادامه گفت: ایران تنها در سال ۲۰۲۵ بیش از یک ونیم میلیون تبعه‌ی افغانستان را بازگردانده است و روند بازگرداندن و اخراج‌های اجباری بعد از درگیری نظامی بین ایران و اسرائیل به نحو چشمگیری افزایش پیدا کرده است. مخصوصا بعد از تاریخ ۱۳ ژوئن، در بازه‌ی زمانی ۱۶ تا ۱۹ ام ژوئیه میانگین اخراج‌ها از ۲۹۶۰۰ نفر در روز فراتر رفته است. تنها در ماه ژوئن ۵۰۰۰ کودک بدون سرپرست از ایران اخراج شده‌اند و حتی برخی از کسانی که مدارک اقامتی دارند نیز هدف اخراج قرار گرفته‌اند.
گزارشگر سازمان ملل متحد در زمینه حقوق بشر در ایران در ادامه نوشت: گزارش‌هایی دریافت کرده‌ام که نشان‌دهنده‌ی الگوهای نگران کننده‌ای از بازداشت‌های خودسرانه، نابود کردن مدارک هویتی و بدرفتاری در گذرگاه‌های مرزی و اردوگاه‌های مهاجران است.اتهامات گسترده‌ی امنیتی احساسات ضد افغانستانی را تشدید کرده است به طوری که حتی برخی از افرادی که مدارک اقامتی دارند نیز هدف اخراج قرار گرفته‌اند. افغانستان تحت حاکمیت طالبان کماکان ناامن است. این بازگرداندن دسته‌جمعی نقض قوانین بین‌المللی بوده و افراد آسیب‌پذیر، از جمله زنان، کودکان و اقلیت‌ها را در معرض خطر شدید پیگرد و خشونت قرار می‌دهد. هیچکس نباید به مکانی بازگردانده شود که در آن با خطر پیگرد و نقض حقوق روبه‌روست.
گزارشگر سازمان ملل خواستار توقف فوری اخراج اتباع افغانستان از ایران شد.
براساس گزارش‌های منتشرشده، تنها در ماه ژوئن بیش از ۲۵۰ هزار نفر از مرزهای اسلام‌قلعه و میلَک از ایران به افغانستان بازگردانده شدند که حداقل یک‌چهارم این افراد را کودکان تشکیل می‌دهند و در میان آنها حدود ۵ هزار کودک بدون همراه بوده‌اند. آمارهای سازمان ملل متحد نشان می‌دهد در مجموع بیش از ۷۰۰ هزار افغان در سال جاری به کشورشان بازگردانده شده‌اند که ۹۹ درصد آنها فاقد مدارک قانونی و ۷۰ درصدشان به اجبار اخراج شده‌اند.
موج جدید اخراج‌ها به‌ویژه پس از تنش‌های اخیر نظامی ایران و اسرائیل و از تاریخ ۱۳ ژوئن به بعد، شدت بیشتری یافته است، به‌طوری که در بازه زمانی ۱۶ تا ۱۹ ژوئیه، میانگین اخراج روزانه از ۲۹ هزار نفر فراتر رفته است. ایران تنها در سال ۲۰۲۵ بیش از یک‌ونیم میلیون تبعه افغانستان را از خاک خود خارج کرده است.
از سوی دیگر، طرح بازگشت اجباری مهاجران غیرقانونی در پاکستان که از اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد، همچنان در حال اجرا است. این طرح از ژانویه ۲۰۲۵ باعث بازگشت بیش از ۱۵۰ هزار افغان، از جمله کودکان شده است.
گزارش‌ها از رفتارهای نگران‌کننده با مهاجران در گذرگاه‌های مرزی و اردوگاه‌ها حکایت دارند؛ از بازداشت‌های خودسرانه، تخریب مدارک هویتی تا بدرفتاری‌های گسترده. همچنین اتهامات امنیتی بی‌اساس علیه افغان‌ها سبب تشدید احساسات ضد افغانستانی شده است؛ حتی برخی از افرادی که مدارک اقامتی قانونی دارند نیز قربانی اخراج‌های اخیر بوده‌اند.
وضعیت بحرانی افغانستان پس از بازگشت این جمعیت آسیب‌پذیر پیچیده‌تر شده است. کشوری که همچنان تحت حاکمیت طالبان با ناامنی، فقر، بحران اقلیمی و نقض فاحش حقوق زنان و دختران روبه‌روست و اکنون نیز بیش از ۲۲.۹ میلیون نفر نیازمند کمک‌های بشردوستانه هستند.
بسیاری از این کودکان بازگشتی، هرگز افغانستان را ندیده‌اند و زندگی‌شان را در ایران یا پاکستان گذرانده‌اند؛ بازگشت ناگهانی آنها به کشوری ناآشنا، آینده‌ای نامعلوم و پرمخاطره را برایشان رقم می‌زند، به‌ویژه برای دختران که با محدودیت‌های گسترده حقوقی و اجتماعی در افغانستان روبه‌رو خواهند شد.
کارشناسان حقوق بشر سازمان ملل این اقدامات را نقض صریح قوانین بین‌المللی دانسته و هشدار داده‌اند که این بازگرداندن‌های گسترده، زنان، کودکان و اقلیت‌ها را در معرض خطر جدی خشونت، آزار و پیگرد قرار می‌دهد. آنان خواستار توقف فوری این اخراج‌های اجباری و افزایش حمایت‌های بشردوستانه بین‌المللی شده‌اند.